L’Église Performante

Op een spievormig plein centraal in de Anderlechtse wijk Kuregem staat de neogotische Sint-Franciscus-Xaveriuskerk. Het geklasseerde monument uit 1915 staat al enkele jaren leeg en verloedert zienderogen. Het staat centraal in de buurt maar maakt er geen contact mee. Door zijn locatie en grootte biedt het toch veel mogelijkheden voor de omgeving. Het gemeentebestuur kocht het gebouw daarom aan en schreef medio 2021 een prijsvraag uit. De kerk diende volledig gerestaureerd te worden en er moest plek worden ontworpen voor culturele en sportieve activiteiten. Op deze vraag bood de Tijdelijke Maatschap URA – ALTSTADT het beste antwoord.

L’Église Performante, zoals de Brusselse samenwerking haar project noemt, vertrekt vanuit een eerbied voor de kerk en haar overweldigende ruimtelijke kwaliteiten. Daarom raakt het team zo min mogelijk aan het gebouw; waar het toch gebeurt, geschiedt dat op een uiterst leesbare manier. Doordat de ingreep bestaat uit een set lichte houtconstructies, geïnspireerd op kerkmeubilair, geeft het ook een impressie van een zekere omkeerbaarheid. De meubels zijn vormgegeven vol verwijzingen naar de neogotiek van de kerk, gaande van ornament tot kleurenpalet.

Centraal in de kerk, onder de gewelven van de viering en beuken, kan een circusschool ongestoord haar werking uitvouwen. Aan liggers tussen de pilasters worden lichtapparatuur en turn- en circusinstallaties, maar ook gordijnen bevestigd. In de zijbeuken en in de rondgangen erboven worden dienende functies ingevoegd. Als nieuwe biechtstoelen flankeren ze de middenbeuk.

De circusschool een zekere graad van geborgenheid gunnend, bouwt het team een constructie tussen de hoofdingang en kruising. In grondplan een inversie van het koor, transformeert het de oostzijde van het schip tot een rondgang. Dit voorgeborchte werkt als foyer rond de gebogen wand van het meubel, een bibliotheek van twee bouwlagen. Als een jubee schermt de bibliotheek de circusschool af van de entree en de straat. Het meubel verbindt de rondgangen aan weerszijden van de middenbeuk, als mezzanine onder de gewelven geeft het een mooie plek aan het orgel en publiek bij voorstellingen. Dat publiek kan ook plaatsnemen op de tribune, vrij verplaatsbaar maar standaard naast de bibliotheek. Naar believen kan deze beweegbare constructie ingezet worden op andere plaatsen in de kerk, demontabel als ze is.

Het team verbindt actief de kerk en haar functies met de omliggende stad. Tussen stad en kerk wordt programma geplaatst dat kan werken voor deze allebei. Dit levert satellieten op, die tonen aan de voorbijganger wat gaande is binnen. Aan de noordzijde van de kerk, op de locatie van een nooit gebouwde catechesezaal, wordt een atelierruimte gebouwd. Het kan worden gebruikt als atelier voor de circusschool, maar is net zo toegankelijk voor omwonenden om iets te repareren. De serreachtige constructie huist ook tuingerei, handig voor de nieuwe volkstuintjes achter de kerk. Het Circularium weet zich zo als meest effectief scharnier te gedragen tussen gebouw en wijk.

De andere satellieten richten zich op evenementen en passage. Aan de zuidzijde, langsheen een voorname straat in de wijk, wordt een terras bij de cafetaria ingericht. In de voormalige sacristie verblijven artiesten op uitnodiging. Naar believen tonen ze zichzelf op het terras. Dat kan ook op het voorplein, een bühne buiten voor het acrobatisch geweld binnen. Door vaste tribunes omzoomd, leent ook het minerale deel van de buitenaanleg zich tot informele ontmoetingen buiten voorstellingen om.

De Xaveriuskerk, ooit genegeerd, gaat zo een mooie toekomst tegemoet. Te beleven vanaf 2025.