Een nieuwe zorgbuurt in Kessel

Het team van NU architectuuratelier – Raamwerk – Plusoffice architects in samenwerking met Plant en Houtgoed, ELD en Ingenium haalden de studieopdracht binnen voor de opmaak van een visie voor een nieuwe zorgbuurt en de nieuwbouw van een buurtzorghuis, een woonzorgcentrum en een groepszorgwoning te Kessel. De andere kandidaten binnen deze Open Oproepprocedure waren Jorge Vidal + League, TAB Architects + VK Studio Architects en Studio Tuin en Wereld + Mike Viktor Viktor + Lama Landscape.

Hoe plan je een hele zorgbuurt in in een kleinschalig dorp? Het team van NU architectuuratelier – Raamwerk – Plusoffice architects kon bogen op zowel ervaring in authentieke zorgarchitectuur (zoals het Huis Perrekes in Westerlo van Nu) als die van de integratie van publieke programma’s in dorpskernen (zoals het jeudcentrum in Lichtervelde van Raamwerk) en op de studies voor dorpse stedenbouw die Plusoffice de laatste jaren mee getrokken heeft.

In Kessel vertrok het team voor hun ontwerp vanuit een hedendaagse visie op zorg-ondersteunend wonen in het dorp. Daarvoor tekenden ze eerst een reeks thematische krijtlijnen uit.

“In de eerste plaats willen we streven naar een plek waar het goed is om te leven.”, aldus de architecten. “Het zorgprogramma wordt als een wijk in het dorp bedacht, rijk aan belevingen. We willen daarom een zorgbuurt voorstellen die zich ondanks haar omvang op een oprechte manier kan nestelen in het dorp. Een buurt als genereuze plek, waar spontane ont­moetingen en activiteiten plaatsvinden. Een buurt die het loutere zorgkarakter van het woonzorgcentrum kan overstijgen. Daarbij is de huiselijkheid niet alleen een decor, maar een integratie van het dagelijkse leven en haar rituelen in de architectuur.” Een tweede thema behandelt het ‘verbindend landschap’ waarbij bestaande en nieuwe doorsteken, paden en steegjes de site op een van­zelfsprekende manier met het centrum van Kessel én het landschap van de beekvallei verbinden. De gebouwen enten zich op de historische kamstructuur die het dorp met de vallei verbindt.

Gezien de schaal van het project ten opzichte van de schaal van de buurt ontwikkelde het ontwerpteam een specifieke visie voor de ruimtelijke en programmatorische integratie van de zorg. “De zorgbuurt wordt niet alleen een deel van het dorp, het dorp wordt ook opgenomen in de zorgbuurt. De publieke programma-onderdelen van het woonzorgcentrum worden zo ingepland dat gemengd gebruik mogelijk wordt. Het cafetaria vormt de schakel tussen dorp en landschap.”

De ontwerpers ontwikkelden het ruimteconcept als logistieke cluster die de doelstelling van een (kost) efficiënte werking ondersteunt en toch op het publieke niveau toegankelijk is. Zo worden zowel de flexibiliteit van het geheel als de mogelijkheid voor de bewoners om in contact te blijven met de buitenwereld zo goed mogelijk uitgespeeld.

Tenslotte zette het team in op sociale, ecologische en economische duurzaamheid en betaalbaarheid. “Vanuit de doelstelling om een betaalbare zorg te organiseren die toegankelijk is voor een brede groep van dorpsbewoners, kiezen we voor een eenvoudige, dienstbare architectuur. Het leven en de activiteiten die er plaatsvinden staan op de voorgrond. Het project ontleent zijn karakter vooral aan de gebruiken, niet aan een eigengereide vor­mentaal. We gaan uit van budgetvriendelijke bouwsystemen die een logische en heldere structuur aanbieden.”

Het ontwerp bouwt voort op het bestaande beeldkwaliteitsplan voor de kern van Kessel. De vernieuwing van de zorgcampus wordt aangegrepen om de relatie tussen Kessel-Dorp en de Lindekensbeekvallei te versterken. Op de flank tussen de hoofdstraat van Kessel en de natte vallei liggen heel wat kansen om een nieuw weefsel uit te bouwen waarin niet de auto maar zachte mobiliteit centraal staat.

Het concept is opgevat als een doordachte schakeling van vier gebouwdelen, elk met een specifieke functie en karakter. Het woongebouw, het centrum voor kortverblijf en dagopvang gekoppeld aan het centrale onthaal, en de cafetaria met daarbovenop de woonzorgflats worden verbonden door een wintertuin op de eerste verdieping en een logistieke verbinding via de kelder. Het lokaal dienstencentrum wordt als een vierde onafhankelijk volume op de site geplaatst en vormt een open huis voor de buurt. Samen vormen de vier gebouwdelen een ensemble rond een voorplein, een dorps balkon naar het landschap.

De nieuwe programma’s zijn geënt op de dorpse structuur, met een gevarieerd spel van voor- en achterkanten in telkens wisselende constellaties. Vanuit de beekvallei ontstaat hierdoor een ritme van slanke volumes met royale open ruimtes. Het woongebouw wordt ingeplant op de as tussen het voorplein met balkon naar het landschap en de voetweg die Kessel-dorp verbindt met de vallei. De overhoekse opstelling zorgt voor een gevarieerde relatie met de directe omgeving en een helder gecentraliseerd plan. Drie diagonaal geschakelde leefruimtes vormen de spil. Hier bevindt zich de verdeelkeuken, een open keuken voor de twee leefgroepen. Als hart van het woongebouw laat die leefkeuken toe om de bewoners te betrekken bij het koken.

Het woongebouw wordt verbonden met de overige volumes door middel van een wintertuin, een lichte structuur die niet alleen als circulatieruimte, maar ook als ontmoetingsruimte dienst doet. Hij vormt, als verlengde van het openbaar domein, de meest publieke as in het gebouw.

“Het cafetaria vormt binnen het plan een scharnierfunctie als één van de functies waarmee we de zorgbuurt naar buiten willen brengen, in relatie brengen met het dorp.” Aldus het ontwerpteam. Het cafetaria bevindt zich prominent op het voorplein, langs de potentiële doorsteek (het dorpserf) die de vallei met het dorp verbindt over de schoolsite. Deze inplanting zorgt voor een grote zichtbaarheid in het dorpse leven. Boven het cafetaria bevinden zich de zorgflats die aansluiten op zowel het voorplein als op de wintertuin. De typologie van een klein appartementsgebouw draagt bij aan het autonome karakter van de flats die toch subtiel verbonden zijn met het zorgcentrum. Per verdieping worden vijf flats rondom de centrale circulatieruimte gekoppeld.

Voor het lokaal dienstencentrum in combinatie met het medisch blok kiezen de ontwerpers ervoor om de bestaande ruwbouwstructuur opnieuw te gebruiken. Het meest prominente gedeelte van het bestaande gebouw, met de dubbelhoge ruimte en locatie bij de toegang tot de site, komt het meest in aanmerking om als structuur te recupereren. De ontwerpers geven zo het lokaal dienstencentrum op een duurzame manier een plek in het dorp als trefpunt tussen dorp, kerkomgeving, dorpserf, voorplein én het open landschap en verweven zo opnieuw het dorpsgebeuren met de hele zorgbuurt.