ectv architecten levert winnend ontwerp voor herbestemming Sint-Hubertuskerk

Na een selectie via de Open Oproep-procedure halen ectv architecten Els Claessens Tania Vandenbussche i.s.m. Fenikx en Elise Van Thuyne de opdracht binnen om de Sint-Hubertuskerk in Antwerpen te transformeren tot archief- en cultuurhuis voor het Vlaams Architectuurinstituut.

In maart vorig jaar lanceerden het VAi en het Team Vlaams Bouwmeester een speciale editie van de Open Oproep (0041 bis) voor de gefaseerde herbestemming en inrichting van de kerk. Meer dan veertig projectvoorstellen en architectenteams dienden zich aan. Vijf teams werden weerhouden om hun voorstel verder uit te werken:

Alice Babini, Lorenzo Bini Architetto, Philippe Vander Maren, Raf Geysen, Venlet Comm.V
ectv architecten Els Claessens Tania Vandenbussche, Fenikx, Elise Van Thuyne
Bovenbouw Architectuur
De Smet Vermeulen architecten, wdjarchitecten
Dhooge & Meganck – Ingenieur Architecten i. s. m. Callebaut architecten, Rotor en Onbetaalbaar

De gunningscommissie onder leiding van Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs koos het ontwerp van ectv architecten Els Claessens Tania Vandenbussche i.s.m. Fenikx en Elise Van Thuyne  omwille van hun creatieve antwoord op de vraag om zowel de volledige archiefwerking onder te brengen als een ontmoetingsplek te creëren voor de buurt.

Het VAi zal de komende 49 jaar de Sint-Hubertuskerk, eigendom van de kerkfabriek Sint-Willibrordus Berchem, in erfpacht nemen en herbestemmen. ‘Hubert’, zoals het VAi graag naar de kerk verwijst, krijgt een nieuwe invulling en zal onderdak bieden aan de collectie architectuurarchieven, een bibliotheek en kantoren van het VAi.

Door niet in te gaan op het initiële idee van het VAi om in het bouwblok een doorgang te voorzien, creëren de architecten plaats door de zijvleugels in de breedte uit te breiden. Door elders te ontharden slagen de architecten erin de footprint van de kerk ondanks deze uitbreiding niet groter te maken. Er ontstaat wel meer vloeroppervlakte voor de archiefwerking. Het grootste deel van de ontwerpopdracht bestaat immers uit het onderbrengen van de collectie van het VAi. “We waren van bij het begin terughoudend om in de hoogte te werken”, benadrukt architect Els Claessens. “Door te stapelen creëer je veel gewichtsmassa op één plek en dat leek ons gezien de onzekere staat van de fundamenten geen goed idee. Bovendien maak je hiermee het aanzicht van de kerk en haar constructie voor een groot stuk onzichtbaar.”

Door de zijdelingse uitbreiding blijft het schip als publieke ruimte vrij voor wisselend gebruik. Schoon schip maken dus. Architect Tania Vandenbussche: “Het schip als centrale ruimte vrijhouden is de essentie van het ontwerp. Door een gemengd gebruik toe te laten, creëer je een plek voor ontmoeting.” Achter de monumentale ruimte van het schip worden nieuwe vloeren toegevoegd voor de dagelijkse werking van het VAi. Om de relatie met de bezoeker zo transparant mogelijk te maken, werken de architecten met doorzichtige roosterwanden tussen het schip en de kantoren en verwerkingsruimtes van het archief.

Op heel wat plaatsen zijn de ingrepen eerder minimaal, maar met een grote impact op de beleving en openheid van het gebouw. Zo draaien de architecten de scharnieren van de toegangspoort om, waardoor de deuren naar buiten toe openen. “Met dergelijke kleine gebaren toont het VAi dat iedereen welkom is”, aldus Vandenbussche. Ook de bestaande buitenruimtes aan de voor- en achterkant worden maximaal geactiveerd en waar kan vergroot. Claessens: “We voorzien groene plekken die aangenaam zijn om te vertoeven en een uitnodiging zijn om naar binnen te komen. Ze laten een variëteit aan gebruik toe, van horeca en onthaal tot leveren en verpozen.”

De kerk bevat veel troeven om circulair te bouwen. Zo zijn heel wat bouwmaterialen die nodig zijn voor de nieuwe volumes reeds aanwezig op de site. Vandenbussche: “De gevels van de uitbreidingen worden opgetrokken in een mengeling van kalk en vermalen bakstenen afkomstig uit de kerk. Er is ook veel marmer aanwezig dat we kunnen recupereren om nieuwe trappen te bouwen.” Verder blijft de structuur en het aanzicht van de kerk zo goed als onaangeroerd. ectv ziet de kerk dan ook als onderdeel van de archiefwerking van het VAi. Els Claessens: “Hubert wordt als het ware mee bewaard. Een goed voorbeeld zijn de historische glasramen, die mee in de depotruimte worden opgenomen.”

Ectv laat zich voor de herbestemming van de kerk bijstaan door studiebureau Fenikx en interieurarchitect Elise Van Thuyne. “De expertise van Ann Verdonck van Fenikx op vlak van bouwhistorisch onderzoek is gezien de eigenheid van het project een absolute meerwaarde.” Elise Van Thuyne vult een bijzondere rol in voor alles wat betreft materiaalgebruik en vooral hergebruik van aanwezige materialen. Vandenbussche: “In de kerk troffen we bijvoorbeeld materiaal aan dat afkomstig is van de vroegere torenspits die in WOII door de Duitse bezetter werd ontmanteld. Elise suggereerde meteen dat de houten balken zich perfect lenen voor allerhande interieurtoepassingen.”

Het VAi is enthousiast over het ontwerp voor hun toekomstige nieuwe plek: “Duurzaam erfgoedbeheer, geen nieuwe ruimte aansnijden, een klimaatneutraal depot, dichtbij openbaar vervoer, een meerwaarde voor de buurt en de stad… In dit project komt het allemaal samen.”, aldus directeur Sofie De Caigny.

*
In de gunningscommissie zetelden naast voorzitter Erik Wieërs (Vlaams Bouwmeester), Christian Rapp (Stadsbouwmeester Antwerpen), An Fonteyne (ingenieur-architect en vennoot NoAarchitecten), Wivina Demeester (voorzitter VAi) en Sofie De Caigny (directeur VAi). De commissie werd bijgestaan met advies van Annelies Hoes (Monumentenzorg stad Antwerpen), Elke Denissen (erfgoedconsulent Agentschap Onroerend Erfgoed) en Michel Lemmens (erfgoedconsulent orgels en klokken Agentschap Onroerend Erfgoed).