De goden opnieuw aan zet

Gepubliceerd op 18.11.2022 | Tekst: Kristiaan Borret, Lisa De Visscher

Vóór de zomer van 2020 lanceerde het Europees Parlement een wedstrijd voor de renovatie of nieuwbouw van het bestaande Paul-Henri Spaakgebouw – de Caprice des Dieux in de volksmond. Twee jaar later wordt de winnaar bekendgemaakt: JDS Architects, in samenwerking met Coldefy, NL Architects, Ensamble Studio en Carlo Ratti Associati mogen het grootste, meest imposante en meest complexe gebouw van de Europese wijk ontwerpen. Juryleden Kristiaan Borret en Lisa De Visscher lichten het selectieproces en de gekozen projecten toe.

Net zoals de Europese besluitvorming zelf, was deze wedstrijd geen eenvoudig traject. Tijdens de jarenlange voorbereiding mengden de parlementsleden zich regelmatig in het debat over de projectdefinitie en omdat ze het er nooit over eens konden worden of het gebouw nu volledig gesloopt dan wel grondig verbouwd moest worden, werden beide opties dan maar doorgeschoven naar de wedstrijd. De keuze lag bij architecten en de jury moest appels met peren vergelijken. Inmiddels werd het dubbende parlement ingehaald door de werkelijkheid en staat hergebruik hoog op de agenda van duurzaam bouwen. Het wedstrijdprogramma stond wel bol van andere meer technische duurzaamheidsambities en was natuurlijk bijzonder complex door de uitzonderlijke functie en de verschillende soorten veiligheidsmaatregelen.

De wedstrijd werd al een eerste keer gelanceerd in 2019, maar leverde toen onvoldoende kandidaten op, ongetwijfeld omdat de contractuele voorwaarden niet erg aantrekkelijk waren. Bij de herlancering een jaar later zat het goed en waren er 132 inzendingen. Toch hebben de laureaten ook nu geen concreet bouwproject in handen, maar wachten hen nog onderhandelingen met het parlement over het mogelijke vervolg.

Alles was bijzonder aan deze wedstrijd, die werd georganiseerd door een bedrijf gespecialiseerd in competition management, en volgde strikt de richtlijnen van de International Union of Architects (UIA). Als gevolg hiervan waren de inzendingen volledig anoniem, wat weliswaar goed was om nationalistische reflexen uit te sluiten, maar minder goed voor een overdacht selectieproces of diepgaande beoordeling. Zo gebeurde de selectie van de 15 deelnemers aan de wedstrijd uit de 132 kandidaatstellingen door de interne diensten van het parlement. De strak opgelegde eenvormigheid van de presentatiewijze van de inzendingen liet de interpretatie van panelen en maquettes volledig over aan de jury. Gezien vanuit onze Belgische wedstrijdcultuur, waarbij een mondelinge toelichting door de ontwerpers gebruikelijk is om het project te helpen begrijpen, was het niet eenvoudig om een nieuw Europees parlementsgebouw te kiezen via bij wijze van spreken niet meer dan een schriftelijk examen.

Uit de vijftien ingediende wedstrijdontwerpen werden uiteindelijk, na drie dagen discussie tussen een professionele jury en een technisch comité, vijf finalisten geselecteerd volgens een duidelijke rangorde.

Het winnende project, van JDS Architects, in samenwerking met Coldefy, NL Architects, Ensamble Studio en Carlo Ratti Associati, springt in het oog omdat het als enige van de finalisten resoluut kiest voor het hergebruik van een zo groot mogelijk deel van het gebouw. Niet alleen de vier verdiepingen tellende ondergrondse parking die de meeste ontwerpers behouden, maar ook de bestaande structuur, de vloeren, het gabarit en zelfs de iconische ellipsvorm worden hergebruikt. Toch slaagt dit ontwerp erin de bestaande problematische stedenbouwkundige situatie om te draaien. Vandaag staat het Europees Parlement geheel op zichzelf, verstopt achter de monumentale vleugels van het Spinelli-gebouw en slechts verbonden met de Esplanade Solidarność door twee weinig uitnodigende overdekte doorgangen. In het nieuwe ontwerp breken de architecten een deel van het Spinelli-gebouw af en creëren zo een open zichtlijn naar het parlement. Meer nog, deze toegang loopt verder, dwars door het gebouw, om uit te komen in het Leopoldspark, dat in één beweging meer aansluiting vindt bij de Europese wijk.

Binnenin vormen twee nieuwe, goed geplaatste vides een atrium voor bezoekers en een ontmoetingsplek voor de medewerkers. De bestaande ruimtelijke organisatie wordt daarbij omgegooid, met een grotere functionaliteit en meer daglicht tot gevolg. Een overdekte, publiek toegankelijke daktuin biedt uitzicht op het park en het centrum van de stad.

Het Duitse bureau Kuehn Malvezzi in samenwerking met Jabornegg & Palffy eindigde tweede met een nieuwbouwproject waarin flexibiliteit en functionaliteit centraal staan. Een strakke glazen doos is opgebouwd uit twee op elkaar gestapelde volumes waartussen een publiek toegankelijk plein ligt. Het bovenste volume kijkt uit op het stadscentrum en huisvest de plenaire kamer. In het onderste volume, dat gericht is naar het Leopoldspark, werden de commissiezalen ondergebracht. Ook hier wordt een verbinding gemaakt tussen het voorplein en het parlement, zij het iets meer bescheiden via een centrale doorgang door het Spinelli-gebouw.

De symmetrische opbouw, geometrische vorm, uniforme materialiteit en de indrukwekkende schaal verlenen dit project een monumentaliteit waar andere gebouwen in de Europese wijk bij verbleken. Door zijn alomtegenwoordige glasgevel past het project qua uitstraling helemaal in de zakelijke kantoorarchitectuur van de Europese wijk. Maar door de enorme schaal en de vrijstaande positie krijgt het meer allure en wordt het banale gesublimeerd. Hoewel overgedimensioneerd, bezitten de binnenruimtes een heldere functionaliteit en eenvoud die, gezien het uiterst complexe programma, de kracht van het project uitmaken. Op het vlak van duurzaamheid scoort dit project erg goed, tenminste als je de grijze energie niet meetelt die verloren gaat door de afbraak van het oorspronkelijke gebouw.

[…]