A+302  Tackling Water at the Source

“You know, they straightened out the Mississippi River in places, to make room for houses and livable acreage. Occasionally the river floods this places. ‘Floods’ is the word they use, but in fact it is not flooding: it is remembering. Remembering where it used to be. All water has a perfect memory and is forever trying to get back to where it was.” De Amerikaanse schrijfster en Nobelprijswinnares Toni Morrison sprak deze woorden tijdens een lezing in New York meer dan dertig jaar geleden, maar vandaag zijn ze actueler dan ooit: water stroomt waar het topografisch en klimatologisch het beste kan stromen. Indijken, draineren, omleiden of rechttrekken; op termijn krijgt de natuurlijke waterloop vaak opnieuw de bovenhand.

Op de 18de architectuurbiënnale van Venetië die afgelopen maand van start ging, toont curator Lesley Lokko het ‘Laboratium van de Toekomst’ met projecten van hoofdzakelijk architecten van Afrikaanse origine. Klimaatverandering en bij uitbreiding onze omgang met water is er een van de meest besproken thema’s waarbij architectuur, stedenbouw en landschapsplanning de sleutel vormen voor duurzame oplossingen. Verschillende nationale paviljoenen kaartten watermanagement aan, zoals Nederland met Plumbing the System en Denemarken met Coastal Imaginaries, en zowel Finland als Duitsland installeerden composttoiletten met een politieke boodschap. Het is een understatement te zeggen dat water in Venetië alomtegenwoordig is, maar de zware overstromingen in Noord-Italië afgelopen maand en de prominente aanwezigheid van MOSE, het knalgele waterkeringsysteem dat Venetië voor het zeewater moet beschermen, wijzen ons eens te meer op de urgenties die vandaag spelen.

In België is de herinnering aan de fatale overstromingen in de provincie Luik in 2021 nog bijzonder levendig en de schade nauwelijks hersteld. Tegelijkertijd kampen we met een aanhoudend droogteprobleem dat zelfs de afgelopen natte lente niet heeft kunnen oplossen. De tijd dat het Belgiës grootste zorg was om het vele regenwater zo snel mogelijk weg te sluizen ligt ver achter ons. Maar wateroverlast en droogte gaan hand in hand.

“De oplossing voor het droogteprobleem”, schrijft Julie Mabilde van Labo Ruimte, “ligt in een omslag van versneld afvoeren naar ter plekke infiltreren, vasthouden en vertragen van water. Ook voor de bestrijding van wateroverlast is het overigens een goede strategie om water veel meer bovenstrooms te bufferen en valleigebieden te ontlasten bij piekbuien. Dit is een ruimtelijk vraagstuk: het vereist een heel andere inrichting van onze ruimte en onze landschappen, en is dus een ontwerpopgave.” Een ontwerpopgave op grote schaal. Waterlopen behelzen uitgestrekte gebieden en doorsnijden administratieve en beleidsgrenzen. Vandaag is dat beleid erg versnipperd. In Vlaanderen is de Vlaamse Waterweg bevoegd voor bevaarbare waterlopen, de Vlaamse Milieumaatschappij voor de grotere onbevaarbare waterlopen, de provincies voor de kleinere waterlopen en de gemeentes voor de beken. Aangezien al deze beken en rivieren met elkaar in verbinding staan, leidt dit tot een eindeloze stroom aan complexe samenwerkingsverbanden op verschillende beleidsniveaus en tot een administratieve kluwen aan overeenkomsten die elke interventie op grote schaal bemoeilijken. Na de overstromingen in de provincie Luik werd daarom opnieuw geijverd voor een meer overkoepelende aanpak, bijvoorbeeld door een Waalse bouwmeester.

Als we het perfecte geheugen van water niet willen blijven negeren en het opnieuw de ruimte willen laten innemen die het nodig heeft, moeten we waterbeheer anders organiseren, volgens de logica van het water zelf. Door het creëren van waterschappen en een radicaal andere aanpak van zowel regenals grondwater kunnen we water eindelijk weer de rol geven die het altijd heeft gehad: niet die van bedreiging maar de conditio sine qua non voor alle leven.