A+292  Oversize: Adaptive Reuse

Overmaat. Het woord bevat de hele essentie. Er is te veel. Te veel volume, te veel ruimte, te veel structuur, kortom: de maat is te groot.

Bij hergebruik van gebouwen krijg je steevast een confrontatie tussen programma en ruimte die botst, nooit past. Plafonds blijken te laag, de trappen liggen slecht, er zijn te weinig ramen, of te veel, die sowieso nooit op de juiste plek staan. Overmaat lijkt het probleem nog erger te maken. Hergebruik van heel grote gebouwen – voormalige fabrieksruimtes, postsorteercentra, expohallen, garages – stelt ons meteen voor een economisch en ecologisch vraagstuk. Want waar vind je het budget voor de renovatie en de aanpassing aan de huidige normen van duizenden kubieke meters leegstand? En moeten we die echt allemaal gaan isoleren? Benoît Vandenbulcke en Harold Fallon zien in het hergebruik van overmaatse gebouwen, gezien de actuele context van recessie en degrowth, juist brandend actuele mogelijkheden: “Hoe kun je meer doen met minder? (…) Overmaat maakt speelruimte vrij en nodigt uit tot andere vormen van ruimtegebruik. Het is een programmatorische opportuniteit, een aanleiding om zich de ruimte anders toe te eigenen.” Een goed voorbeeld hiervan is de aanpak van de centrale ateliers in Seraing door Baumans-Deffet architectes. Deze voormalige werkplaatsen werden tot circulatiehub getransformeerd, waarbij een garage aansluiting vindt bij een publiek plein en een evenementenhal. De industriële schaal geeft hier aanleiding tot extra kwaliteit.

Niet alleen bestaande gebouwen, maar ook nieuwbouw heeft baat bij een maatje meer. Als je duurzaam en toekomstgericht wilt bouwen, als je ervan uitgaat dat het gebouw dat je nu ontwerpt over 100 jaar een volledig ander programma moet kunnen herbergen, moet je speelruimte inbouwen. En die zit hoofdzakelijk in de structuur. De Vlaamse Bouwmeester hamerde hier al op in zijn ambitienota en wijdde er ook, samen met Bulk Architecten, een BWMSTR-label aan. “Het onderzoek voor het project Construct, ruimte voor verandering”, schrijft Bart Tritsmans, “houdt een pleidooi voor het hergebruiken en creëren van robuuste gebouwen, die overmaat omarmen en een flexibele invulling mogelijk maken.”

Xaveer De Geyter Architects bracht dit in de praktijk met het project Mobilis. In dit complex van werkruimte en showrooms voor auto’s werd meer dan een derde van de oppervlakte niet aan een specifiek programma toegewezen dankzij een principe van overmaat. “En toch is Mobilis geen generieke structuur”, aldus Véronique Patteeuw.  “Een grid organiseert de logistiek op alle niveaus en vertaalt de overmaat van de structuur naar een ontwerp dat bedacht werd volgens vier schaalniveaus met een specifieke levensduur: S, M, L en XL.” In dit project zit de overmaat zowel in de dimensionering als in de draagkracht van de structuur, maar ook in de circulatie, technieken, normering en regelgeving.

Overmaat gaat over schaal, over grote volumes en precieze details. Overmaat is geen aanleiding tot een generische structuur, eerder een uitnodiging tot een genereus ontwerp.