A+294  Back to Brick

Baksteen zit overal. Niet alleen in onze maag, of verankerd in de identiteit van onze lokale bouwtradities, het is ook letterlijk het meest gebruikte bouwmateriaal, zowel constructief als architecturaal, voor onze steden, kerken of verkavelingen, en dit sinds de middeleeuwen. De Industriële Revolutie bracht vanaf de 19de eeuw de productie en het gebruik van baksteen in een stroomversnelling. Bevolkingstoename en de sterke groei van de steden vroegen meer bouwmateriaal dan ooit. Baksteen leende zich dankzij zijn geringe afmetingen, eenvoudige hanteerbaarheid, modulariteit en lokale productie uitermate goed voor deze bouwexplosie.

Waar in de 19de en de vroege 20ste eeuw de baksteen een ambassadeur was van vakmanschap en dankzij complexe metselverbanden en detaillering de esthetische drager van de heersende bouwstijlen was, speelde hij in het naoorlogse België plots een veel functionelere rol. Industriële productie, de opkomst van beton, de intrede van de spouwmuur, de uitrol van de verkavelingen en toenemende regelgeving herijkten de rol van baksteen, zowel constructief als cultureel.

In zijn essay ontleedt Lieven Nijs naar aanleiding hiervan twee zogenaamde ‘baksteenparadoxen’. De eerste gaat over de functie die baksteen vervult als drager, dan wel bekleder van een gebouw. Door de toenemende isolatieen dus ook spouwdikte wordt het steeds complexer om het bakstenen buitenspouwblad te verankeren. ‘Het beeld van de architectuur verandert’, schrijft Nijs. ‘De façade uit gestapelde bakstenen wordt meer en meer vervangen door dunne, lichte materialen, en herleid tot bekleding.’

Wat ons meteen naar de tweede paradox leidt: die van de rol van baksteen binnen het duurzaamheidsverhaal. Want dat de productie van baksteen door de hoge baktemperaturen energie vreet, weet ondertussen iedereen. Baksteenfabrikanten zoeken naar ecologische oplossingen met dunnere, lichtere bakstenen die zowel minder materiaal als energie opslorpen en bovendien ook aan de behoefte aan lichtere gevelbekleding tegemoetkomen. Twee vliegen in één klap. Tot blijkt dat binnen een circulaire economie die dunnere bakstenen een stuk minder herbruikbaar blijken dan de oorspronkelijke.