A+294 Back to Brick
Februari Maart 2022
Edito
Lisa De Visscher - Hoofdredacteur
Baksteen zit overal. Niet alleen in onze maag, of verankerd in de identiteit van onze lokale bouwtradities, het is ook letterlijk het meest gebruikte bouwmateriaal, zowel constructief als architecturaal, voor onze steden, kerken of verkavelingen, en dit sinds de middeleeuwen. De Industriële Revolutie bracht vanaf de 19de eeuw de productie en het gebruik van baksteen in een stroomversnelling. Bevolkingstoename en de sterke groei van de steden vroegen meer bouwmateriaal dan ooit. Baksteen leende zich dankzij zijn geringe afmetingen, eenvoudige hanteerbaarheid, modulariteit en lokale productie uitermate goed voor deze bouwexplosie.
Waar in de 19de en de vroege 20ste eeuw de baksteen een ambassadeur was van vakmanschap en dankzij complexe metselverbanden en detaillering de esthetische drager van de heersende bouwstijlen was, speelde hij in het naoorlogse België plots een veel functionelere rol. Industriële productie, de opkomst van beton, de intrede van de spouwmuur, de uitrol van de verkavelingen en toenemende regelgeving herijkten de rol van baksteen, zowel constructief als cultureel.
In zijn essay ontleedt Lieven Nijs naar aanleiding hiervan twee zogenaamde ‘baksteenparadoxen’. De eerste gaat over de functie die baksteen vervult als drager, dan wel bekleder van een gebouw. Door de toenemende isolatieen dus ook spouwdikte wordt het steeds complexer om het bakstenen buitenspouwblad te verankeren. ‘Het beeld van de architectuur verandert’, schrijft Nijs. ‘De façade uit gestapelde bakstenen wordt meer en meer vervangen door dunne, lichte materialen, en herleid tot bekleding.’
Wat ons meteen naar de tweede paradox leidt: die van de rol van baksteen binnen het duurzaamheidsverhaal. Want dat de productie van baksteen door de hoge baktemperaturen energie vreet, weet ondertussen iedereen. Baksteenfabrikanten zoeken naar ecologische oplossingen met dunnere, lichtere bakstenen die zowel minder materiaal als energie opslorpen en bovendien ook aan de behoefte aan lichtere gevelbekleding tegemoetkomen. Twee vliegen in één klap. Tot blijkt dat binnen een circulaire economie die dunnere bakstenen een stuk minder herbruikbaar blijken dan de oorspronkelijke.
De grote troef van baksteen ligt vaak in de combinatie van lokale productie en eenvoudige arbeid. Voor projecten in complexe socio-economische context is deze doorslaggevend. Hiervan getuigt niet alleen het volledig uit lokale baksteen opgetrokken Friendship Hospital Satkhira in Bangladesh van Kasef Chowdhury/Urbana dat onlangs de RIBA International Prize 2021 won, of het werk van de Indiase architecte Anupama Kundoo die A+ midden maart 2022 uitnodigt voor een lezing in Bozar. Het is ook de ruggengraat van het project voor de nieuwe school in Rwamishiba in Rwanda, door het Belgische bureau Eda-Au in samenwerking met lokale ambachtslui, en hiervoor verschillende prijzen kreeg, onder meer de Grand Prix d’Architecture de Wallonie 2021.
In dit nummer tonen we de kentering waar de baksteencultuur vandaag voor staat. Deze doet ons niet alleen terugkijken naar de authentieke kwaliteiten van baksteen op het vlak van duurzaamheid en beeldtaal dankzij de eindeloze mogelijkheden voor detaillering, ornamentering en compositie, maar ook voorbij de steen die we vandaag kennen. Ondertussen worden steeds meer alternatieven voor de klassieke steen ontwikkeld – van geperste ongebakken aarde en het op industriële schaal ontplooide hergebruik van oude stenen tot de recyclage van oud sanitair tot nieuwe stenen.
Ook de Belgische baksteenfederatie reageerde hierop: “Vandaag de dag ondergaan keramische materialen meer dan ooit veel innovaties. We zijn getuige van een herontwerp van materialen en bouwsystemen om de Belgische baksteensector naar nog meer duurzaamheid en circulariteit te leiden.” Bij deze dragen wij ons steentje hieraan bij.
Inhoudstafel
Edito Lisa De Visscher
Opinie [voor] Leo Van Broeck
Opinie [tegen] Michael Bianchi
Uitgelicht
40 jaar wedstrijdcultuur Louis De Mey
Lode Janssens – A Balloon Home Benoît Vandevoort
Het Zinderend Oppervlak Pieter T’Jonck
Recente projecten
Meta – van Bergen Kolpa, Agrotopia, Roeselare Pieter T’Jonck
Felt, Villa Kameleon, Zoersel Lisa De Visscher
Back to Brick
Sergison Bates – Bovenbouw – Bulk , Cadix, Antwerpen Christophe Van Gerrewey
Pierre Blondel, Archiducs, Watermaal-Bosvoorde Lisa De Visscher
noA, Het Steen, Antwerpen Pieter T’Jonck
Beyond Brick: Innovatieve ontwikkelingen en baksteenalternatieven
Label, Ursulinen, Mechelen Guillaume Vanneste
ECTV, Tekenacademie en jeugdcentrum, Lo-Reninge Hera Van Sande
Baksteen: bouwsteen van paradoxen Lieven Nijs
EDA-AU, Zaza School, Rwamishiba (Rwanda) Cécile Vandernoot
Carton123, Korbeek Winners, Leuven Edith Wouters
Gafpa, Sportcampus Lange Munte, Kortrijk Eline Dehullu
Interview
David Sebastian Eline Dehullu en Lisa De Visscher
Wedstrijd
Moulin Williame, Lessen Stephane Damsin
Product news
Viviane Eeman
Student
UGent: Brick Wall City Véronique Patteeuw
La Cambre Horta – ULB: Stabilisatie van ruwe aarde Véronique Patteeuw
KU Leuven: Baksteenstudio Véronique Patteeuw
Bureau
Raamwerk Eline Dehullu
Re-visited
Peter Callebout Francis Carpentier