A+297 Architecture of Energy
Augustus September 2022
Edito
Lisa De Visscher, Hoofdredacteur en Geert Palmers, Gastredacteur
De wereld bezwijkt onder de hitte. Bosbranden, uitgedroogde rivieren en extreme waterschaarste doen mens en natuur naar adem happen, en laten geen twijfel over de urgentie van de klimaatcrisis. Ook zetten torenhoge energieprijzen burgers, bedrijven en nationale economieën onder druk.
Klimaatverandering en de noodzaak van de energietransitie halen al jaren de wereldpers. De Internationale Architectuur Biënnale van Rotterdam wijdt er dit jaar met ‘It’s about time’ een hele editie aan (p. 20). De bouwsector is in Europa verantwoordelijk voor 40 procent van de CO2-uitstoot. Architecturale, stedenbouwkundige en bouwtechnische beslissingen bepalen dus 40 procent van de huidige uitdagingen. Dat betekent ook dat architecten en stedenbouwkundigen de instrumenten in handen hebben om die uitstoot drastisch te verlagen en zo mee aan de wieg te staan, en dus medearchitect te zijn, van de net-zero carbon society, beoogd in 2050.
Architecten bouwen wereldwijd al jaren aan een duurzamere omgeving, waarbij een verminderd energieverbruik en de toepassing van ecologische materialen ingeburgerd zijn. Toch brengt deze acute energiecrisis de transitie vandaag in een stroomversnelling.
Wat zijn nu de condities van dit nieuwe, dwingende paradigma? Ten eerste moet het sneller: de transitie moet nú gebeuren. Ten tweede is er nood aan een radicale opschaling. Vergeet enkele losstaande maatregelen op de schaal van de individuele woning: we willen wijken aanpakken, of zelfs een hele stad. Ten slotte is er de uitdaging om zoveel mogelijk aspecten van duurzaamheid onder één noemer te brengen en met één strategie te tackelen.
Bouwmaterialen maken, zowel op het vlak van productieprocessen als in hun ecologische eigenschappen, deel uit de basisingrediënten van de energieomwenteling. Materialen worden idealiter lokaal geproduceerd met weinig energie – en liefst helemaal niet meer geproduceerd, dankzij hergebruik.
Om de circulaire economie de schaal te geven die ze nodig heeft om echt impact te hebben, pleit Lionel De Vlieger (p. 76) voor een volledige herdenking van de bouwindustrie.
Fossielvrije hernieuwbare bronnen van elektriciteit, zoals zonneen windenergie, vormen samen met warmtepompen een ander noodzakelijk ingrediënt, zowel om de CO2-uitstoot terug te dringen als om onafhankelijk te worden van onder meer Russisch gas en de Europese economie te stimuleren.
Toch is technologie geen doel op zich en niet het enige zaligmakende antwoord op de energiecrisis. Eef Boeckx zet daarom een reeks low-techoplossingen op een rijtje die een aanvulling zijn op de ‘vertechnologisering’ van het energiediscours (p. 80).
Van elke nieuwe wijk een klimaatwijk maken is een ambitieuze, maar haalbare kaart. De belangrijkste uitdaging ligt in grootschalige en doorgedreven renovaties op wijkniveau. Voor dit nummer brachten we vijf experts samen – Stijn De Roo, Roeland Dudal, Marie-France Lebbe, Theo Vaes en Bart Cobbaert –, die op basis van hun persoonlijke duurzaamheidsexpertise een antwoord formuleren op de vraag hoe we dit collectief kunnen aanpakken (p. 48). Want aangezien meer dan 7 procent van de EU-bevolking haar woning niet meer voldoende kan verwarmen, en 40 procent niet de middelen heeft om deze energetisch te renoveren, zijn de uitdagingen voor de energietransitie niet alleen technisch of architecturaal, maar vooral sociaal.
Toch is de maatschappij weerbaar en veerkrachtig genoeg om te zien dat deze crisis ons een veelheid aan mogelijkheden biedt. In dit nummer stellen we pistes voor die zich niet vertalen in een dwingend actieplan. Wel willen we via een reeks vrijheidsgraden de opportuniteiten van dit tijdsgewricht blootleggen, en zo een perspectief bieden op een andere, schonere wereld.
Inhoudstafel
Edito Lisa De Visscher en Geert Palmers
Opinie
Hoe betaalbaar is de energieomwenteling écht? Yves De Weerdt
Uitgelicht
In Memoriam Lucien Kroll Dag Boutsen
Agwa Lisa De Visscher en Iwan Strauven
Archiweek Brussel Léone Drapeaud
Prefigurations Eline Dehullu
10th IABR: It’s About Time Eline Dehullu
CLEF-WB Lisa De Visscher
Bogdan & Van Broeck, Bijgaardehof, Gent Pieter T’Jonck
BOB361, Olieslagerij, Vorst Tim Peeters
Sociale woningbouw op een keerpunt Frederik Serroen
Rondetafel: Pace, Scale, Scope Eline Dehullu
Karbon’ – Stekke+Fraas – Matthys Gobbo, Seucha, Profondsart Gilles Debrun
Hasa, Oude Veeartsenschool, Anderlecht Chloë Raemdonck
Onroerend erfgoed en het energievraagstuk Anne Malliet
Gas terugnemen: de bouwsector desindustrialiseren Lionel Devlieger
Perziken in Parijs Eef Boeckx
B+, Zwartberg-Noord, Genk Gitte Van den Bergh
Zonne-energie Geert Palmers
Comfort, dan warmte Ruben Baetens
Innovatieve producten Geert Palmers
Product news
Viviane Eeman
Interview
Mos Lisa De Visscher
Student
33,3% Re-Brussels Lisa De Visscher
De Antwerpse haven fossielvrij Eline Dehullu
Superdivers bouwblok Eline Dehullu
Portret
Karbon’ Lisa De Visscher
Plusoffice Eline Dehullu
Re-visited
Jean Moutschen Sébastien Charlier

A+ Symposium | Architecture of Energy
Op 29 september organiseert A+, in samenwerking met guest curator Geert Palmers (3E) een symposium over energetische en duurzame renovatie op wijkniveau.
Gerenommeerde sprekers, zoals Kristiaan Borret (BMA), Bart Cobbaert (Denc-Studio), Griet Verbeeck (UHasselt) en Els Vanden Bergh (PIXII), kaarten thema’s aan zoals fossielvrije wijken, circulair bouwen en hernieuwbare energie op grote en kleine schaal, en gaan in gesprek met experts en het publiek. Concreet stellen we vier case studies voor van energetische wijkrenovaties in Gent, Brussel, Luik en Kortrijk. Nadien gaan experten in gesprek in drie ronde tafelgesprekken over de financiering van de energetische wijkrenovatie, de technieken en instrumenten van de energietransitie en het behoud van architecturale kwaliteit bij energetische renovatie van erfgoed. Dit symposium is eveneens de lancering van A+297 Architecture of Energy, het meest recente nummer van A+.