A+265

Gent en Luik hebben meer gemeen dan het op het eerste gezicht lijkt. Qua bevolking zijn het respectievelijk de derde en vierde grootste stad van België. De agglomeratie Luik is zelfs iets groter dan die van Gent. Ondanks hun grootse verleden, hun uitstraling en macht waren ze echter nooit machtscentra. Die rol ambieerden ze ook niet; ze bleven wat op zichzelf. Begrijpelijk trouwens. Al van in de middeleeuwen hadden ze met een haven, veel nijverheid en een groot hinterland genoeg aan zichzelf. Ze plooiden zich nooit naar één grootse, vorstelijke visie, maar ontwikkelden zich rond vele polen tegelijk. Ook nu nog is Brussel ver weg voor zowel Gent als Luik, terwijl ze in de onmiddellijke buurt nauwelijks concurrentie hebben.

Misschien is het niet zo’n slecht idee voor steden om zich ver van het nationale gewoel te houden. Dat is de teneur van If Mayors Ruled the World/Dysfunctional Nations, Rising Cities van de Amerikaanse auteur Benjamin R. Barber. Hij betoogt dat steden beter geplaatst zijn dan natiestaten om oplossingen te bieden voor wereldomspannende problemen als klimaatopwarming, drugstrafiek et cetera. Nationale grenzen zijn voor steden alvast geen hinderpaal om samen te werken. Ze staan dichter bij de concrete problemen van de mensen en gaan er pragmatischer mee om. ‘There is no Republican or Democratic way to fix a sewer’, citeert Barber instemmend de voormalige New Yorkse burgemeester Fiorello La Guardia. Steden zijn zo toonbeelden van goed beleid, is zijn besluit. Zijn finale argument: meer dan de helft van de wereldbevolking woont in steden.

Barber ontleent zijn argumenten vooral aan de Amerikaanse situatie. Of beschouwt hij België als één grote stad? Het trackrecord van Belgische steden was immers niet altijd schitterend. Ze hadden lange tijd een broertje dood aan bemoeizucht van hogerhand. Dat iemand van buitenaf bijvoorbeeld stedenbouwkundige regels zou opleggen, ging dwars tegen hun diepgewortelde zin voor onafhankelijkheid in.

De resultaten vielen, rond de vorige eeuwwisseling, fors tegen. Na decennia van affairisme en achterkamerpolitiek of gewoon slordig beheer, lagen zowat alle Belgische steden sociaal en economisch op apegapen. Dat gebrek aan beleid gaf de technocratische logica van andere staten in de staat zoals vervoersbedrijven en administraties voor verkeer ondertussen op doorgaans desastreuze wijze vrij spel. Draai dat maar eens om. De federale overheid moest de boel in 2000 redden met een grotestedenbeleid. Sindsdien gaat het echt, zichtbaar, beter. Steden bouwden hun capaciteit om problemen grondig aan te pakken op – de ene al meer dan de andere weliswaar.

Maar de hogere overheden zetten dus wel de toon. Zeker wat architectuur en stedenbouw betreft. Zonder een Vlaams Bouwmeester was het belang van architecturale kwaliteit nooit zo sterk doorgedrongen dat ook steden een Bouwmeester aanstelden. Toch is dat een evidentie. Quasi alle stedelijke vraagstukken raken aan architectuur en stedenbouw. Of het nu gaat om betaalbaar wonen, een leefbare omgeving of simpelweg om veilige fietspaden voor schoolgaande kinderen.

Hoe sterk staan grote steden als Gent en Luik ondertussen op eigen benen? Naar aanleiding van de tweehonderdste verjaardag van de rijksuniversiteiten, die nog onder Nederlands bewind in Gent en Luik gesticht werden, wilden we dat in deze fiere steden nagaan. Al snel merkten we dat zelfs twee nummers daartoe niet volstaan. Aan de rol van universiteit en kenniseconomie voor de stedelijke ontwikkelingen kwamen we zelfs nauwelijks toe. We concentreerden ons op enkele grote projecten, die de ambitie hebben om de stad nieuwe wegen op te sturen.

Die tonen alvast wel aan dat de toekomst van een stad meer dan ooit samenhangt met een sterke cultuur van architectuur en stedenbouw. Die heeft tegelijk te maken met een sterke visie op lange termijn en een intense communicatie met de stadsbewoners. Als die ontbreken, kan een stad ook de andere uitdagingen waarvoor ze staat het hoofd niet bieden.