A+263  [Re]configuration of the territory

Die nieuwe praktijk kwam er niet toevallig. Ze is een antwoord op de snelle veranderingen die de wereld onderging door de oliecrisis van 1973, toen de industrie op apegapen lag en de welvaartsstaat veel krediet verloren had. De remedie was simpel: alles werd gedereguleerd, geprivatiseerd en geglobaliseerd. Toen het IJzeren Gordijn ook nog viel en de digitale revolutie op kruissnelheid kwam, leek niets de neoliberale globalisering nog in de weg te staan. We werden er met z’n allen een pak rijker op. Het hedonistische ik-tijdperk kreeg vleugels.

Zo leek het toch. Toch gingen er al snel knipperlichten branden. De wereld werd heel wat instabieler en onzekerder: in sociaal en politiek, maar vooral ook in economisch opzicht. Joseph Schumpeters theoretische concept van de creatieve destructie werd een dagelijkse realiteit. Er ontstond een krankzinnig hoge schuldenberg om de machine draaiend te houden. De eerste geruchten over de opwarming van de aarde doken op. Toch bleven kapitalen aan lichtsnelheid rond de aardbol cirkelen.

Tot het feest in 2008 abrupt stopte. De kas was leeg, het klimaat om zeep. Voor architecten was de ramp vaak niet te overzien: plots waren er geen opdrachten meer. In België viel het nog mee, maar in Nederland of Spanje werden zelfs de grootste kantoren gedecimeerd. Want wie bouwt er nog als er geen bedrijvigheid meer is en talloze gebouwen leegstaan?

Precies in die context kreeg het landschap zijn grote betekenis. Het is letterlijk en figuurlijk de enige vaste grond onder onze voeten. Daarmee moeten we het doen als we uit het slop willen geraken. Liefst zo slim mogelijk. Dat kan op kleinere of grotere schaal. De projecten die we in dit nummer tonen, getuigen daarvan. Vier dingen hebben ze gemeen. Ze ontstaan niet enkel aan de tekentafel, maar zijn de uitkomst van een maatschappelijk proces dat niet enkel top-down, maar minstens even vaak bottom-up verloopt. Lokale kennis en geschiedenis spelen er een hoofdrol in. Deze projecten kennen, ten tweede, geen standaardprocedure. De ontwerpactiviteit zelf wordt als het ware elke keer opnieuw uitgevonden. Drie: ze trekken zich geen barst aan van sectorgrenzen, nationale grenzen of disciplinaire barrières.

En ten slotte: ze zijn weinig kapitaalintensief, maar in ruil wel uiterst verbeeldingsintensief. Ze proberen bewoners en bezoekers, gebruikers en investeerders met andere ogen te laten kijken naar wat we altijd al kenden maar nooit eerder zagen. Dat maakt het landschap bij uitstek geschikt als drager van zulke ontwerpprocessen. Het landschap was, als schilderkunstig genre, historisch al de motor van nieuwe perspectieven op de wereld – letterlijk en figuurlijk. Die komen ook nu van pas.