A+257

Vreemder nog is dat deze vaandelvlucht begon net toen een prille ‘architectuurcultuur’ opbloeide in ons land. Net nu zowel de overheid als het brede publiek onderkennen dat er bij architectuur meer op het spel staat dan bij pakweg het ontwerp van een auto. Die lijkt als consumptiegoed toch van een minder belang dan architectuur. Moeten we dan aannemen dat ‘architectuurcultuur’ een gesofisticeerd middel is om een bepaalde architectuur te ‘pimpen’? Net zoals slimme ‘branding’ van een kop koffie een levensbepalende ervaring maakt, en we dat nog geloven ook! Dat zou verklaren waarom architectuurcultuur zo’n opgang kent terwijl we architectuur niet langer als gedachte, maar vooral als beeld waarderen. Warenfetisjisme kan je inderdaad nooit helemaal uitsluiten. Zo’n ‘ontmaskering’ van pakweg ‘de boekskes’ levert echter niet veel op. Niet dat architecten niet sjacheren en manipuleren om aandacht te trekken. Toch zijn er legio gebouwen die op een of andere wijze iets ‘meer’ willen en doen dan een programma ordentelijk organiseren of alle vakjes van technische prestatie-eisen afvinken. Ze dragen iets bij dat de verzuchtingen van de opdrachtgever overstijgt, door kleine verschillen, subtiele toevoegingen of verdraaiingen van wat gangbaar is. Dat is dus architectuur. Dat is overigens geen simpele betrachting. Voor je het weet wordt een klein verschil of een subtiele toevoeging een overbodig, schreeuwerig en vooral duur attribuut.

Maar hoe maak je dan het onderscheid? Kenneth Frampton doet dat in het boek ‘Genealogy of modern architecture’ (e p. 148) bijvoorbeeld door een geduldige analyse van telkens twee gelijkaardige gebouwen. Zo toont hij hoe groot de impact kan zijn van soms kleine verschillen in materiaalgebruik, organisatie, constructie, inplanting. Het voert hem ook tot verdere beschouwingen over de betekenis ervan. Net op dat punt beperkt hij zich echter niet meer tot het loutere benoemen van wat hij ziet, maar speelt hij de gebouwen uit tegen roemrijke voorgangers of invloedrijke teksten. Hij ‘test’ ze.

Hoe zou het ook anders kunnen? Gebouwen staan nooit alleen, al staan ze midden in de woestijn. Op de achtergrond speelt altijd een hele geschiedenis, van beelden, maar ook van opvattingen, mee. De beste gebouwen zijn die gebouwen die niet enkel stand houden in zo’n test, maar verleiden om erover te denken en te spreken. Goede gebouwen zijn gebouwen die veel gedachten, veel kritiek uitlokken.

Zonder die kritiek verdwijnt ook de architectuur. Eerst als idee, vervolgens als werkelijkheid en praktijk. Als niemand nog een gedachte wijdt aan architectuur kan een ontwerp wel ‘keineig’ of ‘bangelijk goe’ zijn voor een dag, maar meteen daarna zakt het weer weg in een eindeloze stroom van nog meer ‘bangelijke’ objecten. Kritiek is echter even veeleisend als architectuur bedrijven. Ze veronderstelt dat je veel ziet en nog meer leest. Anders brengt de eerste de beste stunt je van de wijs. Het is ook een onzekere bezigheid. Frampton begeeft zich nog op veilig terrein: hij bespreekt enkel gecanoniseerde gebouwen. Maar wat als je de eerste bent die een project aanschouwt? Hoe groot is de kans dat je de bal misslaat, of er niets van begrijpt? Ze bestaat, is zelfs niet denkbeeldig. Maar toch is ze ook dan, zelfs dan, noodzakelijk om de architectuur ter sprake te brengen.

Toch leeft her en der de overtuiging dat goede wijn geen krans behoeft. Dan kan je in kleine kring mokken over schabouwelijke teksten of je verschansen achter prijzen en instituten. Maar al applaudisseer je nog zo hard in die kleine architectuurkerk, al herhaal je honderd keer dat architectuur respect verdient, je kerk zal leeglopen. Zo’n verontwaardiging verraadt immers vooral een wankel geloof in architectuur. Als het enige lichtpunt in een moeilijke, dagelijkse zoektocht het moment van een grote prijs is, dan weten we misschien niet meer wat we ‘echt’ doen wanneer we – vaak na ‘de uren’– een oplossing zoeken voor problemen die zich niet goed laten vatten in vierkante meters en budgetten, en waarbij functies en programma’s vaak niet veel meer blijken dan een canvas dat wacht op een tekening – zoals het lege doek wacht op een schilder. We zijn op zoek naar architectuur, zoals bOb Van Reeth steeds weer herhaalde. Soms lopen we er al eens tegen aan, maar of we dat altijd meteen beseffen? Kritiek is de slijpsteen die dan onze aandacht scherpt. Die slijpsteen is daarom niet de beste, of de enige. Maar je moet ergens beginnen, toch? En trouwens, als het werk echt zo goed is, dan kan het toch wel tegen een stootje? Kritiek is overigens nooit definitief, noch ooit ‘helemaal juist’. Het is een begin van een gesprek. Maar wel een noodzakelijk gesprek. Dat proberen we in A+ te doen: het gesprek openen en op gang houden. Zonder het daarom altijd te weten. Daar gaat het ook niet om. Het gaat om het gesprek. Daar kan je overigens meer bij betrokken raken als je A+Friend wordt: het is een noodzakelijke steun om onze activiteiten in de toekomst beter uit te bouwen, met de beste auteurs, meer lezingen en activiteiten en een verbeterde website waar je extra achtergrondinformatie en een ruime selectie uit onze archieven kan vinden.