Stadsontwerp for (clever) dummies

Marcel Smets schreef ‘Fundamenten van het stadsontwerp’ op vraag van de CEO van projectontwikkelaar Matexi. Die vroeg hem, bij de uitreiking van de eerste (en voorlopig enige) ‘Matexi Legacy Award’, om de ‘fundamentele lessen’ van zijn brede praktijk als hoogleraar en als ontwerper en adviseur bij belangrijke stadsprojecten op schrift te stellen.

Smets begreep dat het  onhaalbaar was om de methodiek van het stadsontwerp op minder dan 100 bladzijden op een zinvolle of zelfs maar begrijpelijke manier uiteen te zetten. Hij beperkte zich er daarom toe historische kernbegrippen en figuren van stadsontwerpen te benoemen en te verklaren.

Dé vondst van het boek is dat de auteur die begrippen steeds in paren voorstelt. In die zin is de titel ‘Fundamenten’ ongelukkig gekozen: ze wekt de verwachting van een alomvattend beeld van de modellen, ontwerpmethodes, beheerstrategieën en concrete resultaten van het stadsontwerp.

Wat Smets biedt is daarentegen een benadering van de discipline als een reeks ‘Gestalten’: bij elk begrippenpaar vormt de ene figuur de achtergrond of het tegendeel van de andere en vice versa. Dat verheldert de inzet en betekenis van elke figuur aanzienlijk. De schema’s en tekeningen van Heinrich Altenmüller zijn daarbij een troef.

Het eerste paar benoemt hij als ‘Lint en Tros’. Het lint is een aaneenschakeling van percelen langs een ontsluitingsweg. Bij de tros daarentegen clusteren percelen rond een collectieve kern. Het paar ‘Ladder en ster’ breidt die rudimentaire modellen uit. De ladder ontstaat als linten parallel aan elkaar lopen en dwarswegen ze verbinden. De ster is een verzameling trossen rond een hoofdkern.

Smets beperkt zich niet tot zo’n fysieke figuren, maar brengt ook de aanpak en de onderliggende drijfveren van een stadsontwerp onder in begrippenparen als ‘Creator-Curator’ , Stappenplan – groeitraject’ of ‘Continuïteit – verandering’. Steeds vaker stelt hij daarbij brandende kwesties en omstreden modellen van stedenbouw aan de orde.

Het boekje is zo een mooie introductie tot een complex domein in volle ontwikkeling. Wie gepokt en gemazeld is in de discipline zal hier echter weinig nieuws ontdekken, op dat ene idee na dan dat elk stedenbouwkundig model als vanzelf zijn tegendeel oproept.

‘Fundamenten van het stadsontwerp’
Marcel Smets met tekeningen van Heinrich Altenmüller, Public Space Mechelen 2020.
Hardcover, 96 pag.
ISBN NL 9789491789250.
Richtprijs 25 €.