Een inventaris als kompas

De collectie ‘Inventaires Architectures Wallonie-Bruxelles’ heeft zich van meet af aan gevestigd als een belangrijk moment van zelfbeschouwing voor de architectuurcultuur in Franstalig België. Deze cultuur in opbouw rechtvaardigt – mocht dat nodig zijn – de experimentele dimensie van elke editie, die telkens aan een bepaald team van curatoren wordt toevertrouwd.

Met elk nummer vindt Inventaires zichzelf opnieuw uit, zoekt het naar de juiste toon, en zoekt het ook zijn publiek. Waar de vorige twee edities architectuurvraagstukkenintroduceerdenbij een breder publiek, richt Inventaires #4 zich nadrukkelijk op nieuwe benaderingen van de architectuur, op beleidskwesties, en op het cultuurbeleid op het vlak van architectuur. Een logische keuze, aangezien het ook de eerste Inventaires is die gepubliceerd wordt onder leiding van het in 2019 opgerichte Institut Culturel d’Architecture Wallonie-Bruxelles. De ondertitel Vers une démarche architecturale générative (Naar een generatieve architectuurbenadering) maakt prompt duidelijk dat we hier niet met een catalogus te doen hebben. Inventaires #4 streeft niet naar een – zogezegd – objectieve volledigheid maar wil gericht “relevante antwoorden op actuele maatschappelijke en milieuvraagstukken” verzamelen, evenals voorstellen die een “aangename leefomgeving garanderen in de huidige samenleving gekenmerkt door risico’s en grenzen”. De ambitie is duidelijk: in een wereld in crisis moeten we actief op zoek gaan naar hen die zoeken en verkennen. Het hoeft dus niet te verbazen dat we in deze bundel een even kwalitatieve als veelzijdige architectuurproductie aantreffen, die zowel over gebouwen als processen gaat, maar altijd gericht is op de collectieve dimensie van architectuur.

Het verzameld werk is ook breder dan de 33 voorstellen in het boek: maar liefst 124 voorstellen werden voor deze Inventaires weerhouden. Het geheel kan op de websitevandeICA-WBgeraadpleegd worden. Daardoor behoudt de publicatie zelf meer ruimte om rond het verzameld werk een gefocust denkkader te formuleren. De redactieraad onderscheidde in de ontvangen voorstellen zes actuele thema’s. Elk werd het onderwerp van een door gastauteurs geschreven essay. De essays putten zowel uit de 124 voorstellen als uit de expertise van de auteurs, om een nauwkeurig maar toegankelijk kritisch verslag te formuleren, waar elke promotionele toon zoek is.

Het boek staat dus niet zozeer toe om de projecten diepgaand te bestuderen maar zoekt naar wat ze gemeenschappelijk hebben, en de plaats die ze innemen binnen een evoluerende architectuurpraktijk en -cultuur. Bij de grafische documentatie van de projecten zelf blijven we dan ook ietwat op onze honger zitten: waar bijvoorbeeld ruimtelijke beslissingen worden beschreven of vermeld, maar daarna niet zichtbaar gemaakt worden in de aanwezige documentatie. Al zal de online-inventaris dit gebrek compenseren, kan in de toekomst de combinatie van beide media zeker nog verder uitgediept en verweven worden.

Het laatste essay kreeg de titel Générer la qualité par le cadre (Kwaliteit genereren via het kader). Want hoe inspirerend de gepresenteerde benaderingen ook zijn, als geïsoleerde experimenten is de context waarin ze ontstaan vaak eerder uitzonderlijk te noemen. De vraag is dan: hoe kan een bredere verspreiding gefaciliteerd worden? Ook de redactieraad speelt expliciet in op deze vraag: hij leidt Inventaires #4 in door een heus manifest gericht aan de overheid. Daarin worden noden geformuleerd om een (re)generatieve architectuuren stedenbouw-cultuur mogelijk te maken die opgewassen is tegen de toekomstige uitdagingen. Veel van die eisen zijn gekend, en worden al langer uitgesproken, maar zijn tot op heden niet in daden omgezet. Zijn we, zoals Pierre Chabard het in het boek zegt over het Meadows-rapport uit 1972, “ons bewust van, maar tot nu toe niet in staat tot” de noodzakelijke veranderingen? En zo ja, “hoe kunnen we onder die omstandigheden architect zijn?” Inventaires #4 kan uiteraard geen antwoord bieden op deze vragen, maar toont ons hoe praktijkvoorbeelden de weg ernaartoe verkennen en aftasten.