Drie boeken over woningbouw in één band

In Dutch Dwellings / the architecture of housing laat Dick van Gameren zijn licht schijnen over de geschiedenis van de woningbouw in Nederland. Hij koppelt daar een analyse van de essentiële bouwstenen van elke woning aan. Tenslotte presenteert hij zijn eigen woningbouwprojecten. Dat is nogal wat om in één boek samen te proppen, maar interessant is het wel. Het historische deel zet zelfs beknopt, maar erg duidelijk uiteen waarom de Nederlandse huisvesting (maar) is wat ze is.

Bouwen in Nederland vroeg door de drassige ondergrond altijd al aanzienlijke collectieve investeringen. Om kosten te sparen koos men haast steeds voor diepe, smalle percelen met dragende gemene muren en houten vloeren en grote gevelopeningen. Zo kwam er ook genoeg licht en lucht binnen. Dat woningbestand was door de economische neergang na de ‘Gouden Eeuw’ verloederd. De Woningwet (1901) keerde het tij. Maar het onderliggende model, smal en diep, hield stand, zij het eerder onder de vorm van appartementen.

De Woningwet leverde aanvankelijk, op aanraden van Berlage, vooral gesloten bouwblokken op. Vanaf het interbellum werden vrijstaande blokken stilaan de norm. Dat culmineerde in de bouw van de Bijlmermeer in Amsterdam. Deze bouwproductie bleek kwalitatief zo ondermaats en monotoon dat vanaf de jaren 1980 vele alternatieven opgang maakten, net toen van Gameren zijn carrière begon. Hij was dus, als architect (o.m. bij Mecanoo) en als professor aan de TU Delfteen bevoorrechte getuige én actor op een cruciaal moment in de geschiedenis van de Nederlandse woningbouw.

Hij loodst de lezer in het eerste hoofdstuk dan ook op bevattelijke, rijk gedocumenteerde wijze door deze geschiedenis. In de volgende drie hoofdstukken diept hij deelthema’s uit.  Zo heeft hij het over paleizen voor het volk en grote ensembles en over de meerwaarde van inventieve schakelingen. Hij laat ook zien dat eigenzinnige opdrachtgevers vaak mee aan de wieg van vernieuwingen stonden.

Het vijfde hoofdstuk,  ‘Seven elements of housing design’ gaat echter een heel andere toer op. Hier categoriseert en analyseert van Gameren aan de hand van foto’s de basiselementen van een woning, van de relatie tot de straat en de tuin of het binnenhof of het park tot de basiselementen van eigenlijke woning zelf zoals de haard, de muur en het dak. In dit hoofdstuk put Van Gameren ter illustratie haast uitsluitend, uit zijn eigen oeuvre, terwijl hij eerder vooral werk van anderen toonde. Dat is een wat vreemde breuk. Het lijkt alsof je twee boeken tegelijk las.

In een aparte sectie, op het einde van het boek, worden diezelfde projecten dan nog eens gepresenteerd, nu niet aan de hand van foto’s, maar met plannen, sneden en gevels. Interessant materiaal voor al wie met woningbouw begaan is. Van Gameren heeft immers heel wat typologieën uitgetest en soms ook verbeterd, van de individuele woning tot grote complexen. Je hebt zo dus drie boeken in één band. Net zo economisch als de Nederlandse bouwmethodiek, als je het zo bekijkt.

Dutch Dwellings / the architecture of housing , Dick van Gameren, Park Books, Zürich, 2022. Hardback, 336 pages, 358 color and 459 b/w illustrations. ISBN 978-3-03860-304-7