Wanneer een dialoog tot een ontwerp leidt

Hoe vind je een geschikte architectuurtaal voor een academisch programma? Het ACTE-project (Autisme en Contexte : Théorie et Expérience), een renovatie door Central van het onderzoekscentrum voor Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) aan de ULB in Brussel, toont aan dat je die taal kunt ontwikkelen door uitvoerig in gesprek te gaan met onderzoekers en mensen met autisme. Dit proces leidde tot een resultaat dat elke medische normering vermijdt.

De renovatie van het onderzoekscentrum voor autismespectrumstoornissen aan de Université libre de Bruxelles (ULB) kenmerkt zich door enkele opvallende ontwerpbeslissingen. De afgeronde vormen en de toepassing van pastelkleuren contrasteren ironisch met het wetenschappelijke, rationele en rigoureuze universum van de Solbosch-campus. De nieuwe ingreep, die gewag maakt van een zekere hedendaagse esthetiek, is echter een volwaardig onderdeel van het wetenschappelijke project. De vraag is: hoe is deze architectuur tot stand gekomen in een sombere, academische omgeving?

Het ACTE-project blijkt een disciplinair verhaal dat navolging en uitbreiding verdient. Het project wil ons doen nadenken over het ontwerpproces binnen een wetenschappelijke context. De bouwheer en het programma staan hierin uiteraard centraal. Het hoofd van het centrum is een taalkundige wiens liefde voor analytische filosofie het hele proces heeft gestuurd. Hij beschouwt ACTE als een taalkundige daad, een disciplinaire zijsprong, van linguïstiek tot autisme. Het project beweegt zich vrij binnen een academische structuur en daarvoor creëerde de architectuur een vrijplaats.

Het centrum dient niet alleen om autismespectrumstoornissen te bestuderen, maar staat ook open voor buitenstaanders. Tijdens het ontwerpproces gingen de architecten van Central in gesprek met mensen met ASS en probeerden om het samen over architectuur te hebben. Als antwoord op de zeer uiteenlopende reacties, besloot Central zich de rol van bemiddelaar en facilitator aan te meten. Het bureau koos dus niet voor de gemakkelijkste weg noch voor kant-en-klare voorschriften en aanwijzingen van psychologische experts.

Juist omdat het programma zo bijzonder is, wilden de architecten het beschermen tegen elke medische richtlijn. Ze voerden zelf hun onderzoek, weken af van voorschriften en normeringen, en pasten hun ontwerp meermaals aan. Zo slaagden ze er in om kabels en afvoerbuizen weg te werken, geen plinten te plaatsen, en te kiezen voor kwalitatieve verlichting in plaats van tl-buizen. Het plan is zo opgebouwd dat een brede gang langs de gevel zorgt voor de circulatie en verder de bestaande structuur vrij invulbaar maakt. Er zijn drie opeenvolgende kamers: een ruimte voor ontvangst en spel, in het midden de consultatie- en onderzoeksruimtes, en daarachter een auditorium voor publieke lezingen of evenementen. In elke ruimte is de sfeer sereen. De architectuur is niet alleen esthetisch, maar ook functioneel en empathisch. Licht dat gedimd kan worden en schuifwanden bieden de bezoekers een gevoel van rust en bescherming. Ook voor de detaillering – ronde handgrepen en fluwelen gordijnen – hebben de architecten zich zo goed mogelijk ingeleefd in het brede spectrum van autisme.

De ontwerpbeslissingen maakte men op basis van gesprekken met kwetsbare mensen met een diagnose. Wetenschappers, mensen met autisme en architecten hebben, elk vanuit hun eigen discipline en ervaring, samen het ontwerp gemaakt. In dit project ontstaat architectuur op het snijpunt van al die benaderingen, en wordt er ondanks de verschillen toch een gemeenschappelijke taal gesproken. Een taal die zowel hen als ons leert hoe we interdisciplinair en epistemologisch kunnen bouwen.