Scenografie voor het huiselijke leven

In Graven (Grez-Doiceau), een landelijke gemeente net over de taalgrens nabij Waver, ontwierpen architect Philippe Vander Maren en kunstenaar Richard Venlet een vrijstaande nieuwbouwwoning op een hellend terrein. Ze deden dat met een mooi gedoseerde aandacht voor de verschillende architecturale elementen. Hun nauwgezette ontwerpbeslissingen om de ruimte pragmatisch in te delen, leidden t288ot een indrukwekkend resultaat.

Goede architectuur kan voor de meest dagelijkse activiteiten specifieke ruimtelijke condities scheppen. ‘The act of building’ wordt dan ‘the art of building’, bouwen wordt bouwkunst. Zo kan een winkelbelevenis veel meer zijn dan gewoon dingen kopen, herinneringen aan school kunnen verbonden zijn met een ruimtelijke ervaring, het eten van een maaltijd kan in een bepaald kader een waar genot worden. En zo ook kan het huiselijke leven een soort choreografie worden door de architectuur van de woning, die de manier waarop er geleefd wordt beïnvloedt. Maar al deze ervaringen kunnen worden verknoeid als de architecturale scenografie zichzelf te ernstig neemt, te opdringerig aanwezig is, en het huiselijke leven erin te dwingend of krampachtig wordt.

In de samenwerking tussen Philippe Vander Maren en Richard Venlet voor Maison M ging veel aandacht naar het ontwerpen van de verschillende architecturale elementen – een dak, een wand, een kolom, een profiel, een verbinding – maar zonder daarin te ver te gaan. Het is niet de eerste keer dat Vander Maren en Venlet de handen in elkaar slaan en dit kwaliteitsniveau halen. Eerdere projecten waren allemaal renovaties. Ze konden daarbij telkens reageren op wat al voorhanden was: vertrekkend van de bestaande toestand creëerden ze interventies die zich duidelijk aftekenen en zelfs contrasteren.

Maar hier was alles anders, want Maison M is een nieuwbouwwoning in een bosrijk gebied. Vander Maren en Venlet voelden al vroeg in het ontwerpproces aan dat het zoeken naar contrast hier overbodig, gekunsteld zou zijn. Ze pasten in het project slechts een handvol materialen toe en namen zeer nauwgezet beslissingen om de ruimte pragmatisch in te delen. Toch zorgde hun beider precisie in het ontwerpen van die elementen ervoor dat het vrij eenvoudige plan toch een zekere complexiteit krijgt, die best indrukwekkend is.

De woning ligt op een hellend terrein, tussen de bomen. Vanaf de weg die ernaartoe leidt, is alleen het dak te zien. De woning bestaat uit een ‘doos’ uit glas die rust op een ‘doos’ uit baksteen, die deels in de helling is ingegraven. Wanneer je dichterbij komt, lijkt het glazen deel wel een vitrinekast op een bakstenen sokkel. De glasgevel van de transparante verdieping loopt een stukje uit over de bakstenen buitenmuren eronder. Die verticale bakstenen wand loopt horizontaal verder tot op exact de helft van de verdiepingsvloer. De baksteen kruipt op een plaats ook verder omhoog, als bekleding van de kruisvormige stalen kolom, die daar als enige in de open ruimte van de woonkamer staat. De andere helft van deze woonverdieping heeft een betonvloer. Een plafond dat zich uitstrekt over de volledige verdieping is ook van beton. De glaspartijen lopen van vloer tot plafond en hebben geen horizontale kaders. In de hoeken sluit het glas op elkaar aan zonder verticaal profiel, zodat de grens tussen binnen en buiten vervaagt.

Maison M vertoont gelijkenissen met gekende transparante, modernistische woningen, gebouwd te midden van de natuur. De kruiskolom doet denken aan de smalle stalen kolommen met kruisvormige doorsnede van Mies van der Rohe. De bakstenen benedenverdieping herinnert aan het Brick House van Philip Johnson, een bijgebouw op 25 meter van het Glass House dat de gastenkamers en de technische uitrusting voor de volledig transparante woning bevat. In Maison M liggen deze ruimtes verborgen in het onderste, massieve volume, maar omdat de baksteen doorloopt tot in de leefruimte maken ze integraal deel uit van de woning. Ook met de kruiskolom nemen Vander Maren en Venlet enige afstand van Van der Rohe, omdat ze die hebben bekleed met een dikke laag baksteen en tevoorschijn laten komen uit een eveneens bakstenen sokkel. Deze elementen zijn herinterpretaties van modernistische voorbeelden, en bevrijden zo de architectuur van Maison M van enig iconisch gewicht.

Elk element dat ze hebben ontworpen voor de woning, gebruiken ze om een scenografie te maken voor het huiselijke leven in relatie tot de omliggende natuur. Er is echter niets ‘te veel’, niet in architecturaal gebaar en niet in materiaalgebruik. Integendeel, slechts vijf materialen komen met regelmaat terug – baksteen, beton, hout, glas en keramische tegels – en worden voor verschillende doeleinden aangewend. […]