Ondersteboven

Brussel kampt met een enorm tekort aan scholen. De stad is zo dichtbebouwd, dat enkel bouwen in de hoogte een mogelijkheid biedt om meer plaatsen te creëren. Dat is precies wat het architectuurbureau Label deed met de gemeentelijke basisschool Arc-en-ciel in Sint-Joost-ten-Node: ze bouwden bovenop het bestaande in plaats van de naburige gebouwen in te nemen. Nieuwe klaslokalen, een verdubbeling van de speelplaats en een betere indeling van het bestaande gebouw: de ingrepen zijn helder en genereus, en houden het midden tussen architectuur en infrastructuur.

In een nauwe, hellende straat in Sint-Joost-ten-Node moet je naar boven kijken om te achterhalen waar de kinderstemmen vandaan komen. Een nieuwe witte traliestructuur bovenop de bestaande gemeenteschool Arc-en-Ciel voltooit de hoek van het bakstenen schoolgebouw. En daar verschijnen ook enkele spelende kinderen.

Toen het bureau Label de vraag kreeg om de school uit te breiden naar een naburig woonhuis, stelden de architecten voor om daarentegen gebruik te maken van de ruimte op het dak van de bestaande school. Zo ontstond een project in de hoogte om de ruimte die op de begane grond ontbrak een plek te geven. Het plan met vier nieuwe klassen, twee grote buitenruimten en een herorganisatie van de circulatie van een bestaande vleugel, biedt een helder antwoord op een zeer dicht bebouwde context.

De bestaande school met daarnaast een crèche, verdeelt twaalf klassen van de lagere school en hun gemeenschappelijke ruimten over twee vleugels. Eén vleugel ligt aan de straatzijde, de andere vleugel situeert zich in het bouwblok. Het is een speelse opeenstapeling van ruimten, in eenvoudige, verzorgde materialen. Het geheel is compact en efficiënt georganiseerd; dit kenmerkt zich in de grote sporthal die uitkomt op de speelplaats. Alle ingrepen van het project passen goed bij deze hergroepering van ruimten en bij het zuivere materiaalgebruik, zoals gereedschap in een goed geordende gereedschapskist.

Op de begane grond loopt een circulatieruimte langs de klassen op de drie verdiepingen aan de binnenkant van het bouwblok en biedt hen uiteindelijk de verbinding en de circulatie die eerst ontbrak. Nu is er plaats voor alle boekentassen en jassen. Deze gang komt uit op de speelplaats waar de tweede aanpassing is uitgevoerd. Daar zorgen een klimnet, een trap en een glijbaan voor beweging in de hoogte, die uitmondt in een openlucht speelkamer die over de speelplaats hangt. Een betonnen vloerplaat met daar omheen een hoog wit traliewerk, door de architecten ‘de tafel’ genoemd, verdubbelt bijna de buitenspeelruimte. De vier verschillende, sculpturale kolommen die de vloer dragen worden speelelementen. Tegelijk luifel en vloerplaat. Boven een plek onder de zon, eronder een schaduwrijke beschutting. Dit vreemde vaartuig weerstaat de dagelijkse aanvaringen van de leerlingen tijdens de pauzes.

De vleugel aan de straatzijde is uitgebreid met vier nieuwe klassen bovenop, eenvoudigweg met witte, gemetselde buitenmuren en binnenwanden in schrijnwerk met grote raampartijen. De klassen herhalen het bestaande plan van de onderliggende verdiepingen. Door de toevoeging van klassen wordt de school één verdieping hoger en krijgt de naburige crèche een dak en uitzicht op het noordoosten van Brussel. De kooi van de trap is verhoogd om toegang te krijgen tot de uitbreiding. De kooi bootst de vorm na van de naastgelegen gevel. Van daaruit zie je ook het gewemel van de grote kinderen op de speelplaats. Het witte traliewerk is beneden en boven hetzelfde; zo vormen de twee ingrepen een eenheid.

Het materiaalgebruik binnen is eenvoudig en past bij de eerdere ingrepen. De nieuwe vloeren zijn bewust anders uitgevoerd dan de bestaande tegelvloeren, omdat het moeilijk zou zijn om identiek hetzelfde opnieuw te doen. De nieuwe, heldere ingrepen horen haast niet meer in het register van de architectuur, maar in dat van de infrastructuur. Deze wijk is historisch gezien dicht bebouwd met schoolinstellingen en heeft in dit opzicht geen tekort aan referenties. Juist daarom overstijgt deze genereuze benadering het simpele antwoord op het gevraagde.