Miniaturisten

Binnen oude fabrieksmuren in een wat vergeten hoek van Gent, vlak bij het Dampoortstation, verrees het grootste cohousingproject van Vlaanderen. De drie sobere, kloeke, maar wat grillig vormgegeven bouwblokken met vijf tot acht etages huisvesten 59 gezinnen, een rist collectieve ruimtes, een collectieve tuin en een wijkgezondheidscentrum. Het geheel, ontworpen door Bogdan & Van Broeck, is een zeldzaam sterk staaltje van duurzaam en energiezuinig bouwen.

Het begon allemaal met een wedstrijd die SoGent organiseerde in 2009 om het indrukwekkende sheddakencomplex van metaalverwerkend bedrijf Malmar, dat oorspronkelijk de textielfabriek Baertsoen en Buysse huisvestte, te herbestemmen. Het grenst aan het Bijgaardepark in het zuiden, de spoorweg in het westen en de Dendermondsesteenweg in het oosten. De spoorlijnen liepen door tot in het complex, daar waar nu het Deborah Lambillottepad loopt.

Toen het bedrijf in 1997 leeg kwam te staan werd het terrein, als zo vaak, in stukken gehakt. In het noorden verdween een deel van de fabriek om plaats te ruimen voor een ‘schoendoos’ van de Hubo en een parking. In het oosten ruimde een ander deel plaats voor loodsen van Oxfam. Een opmerkelijk ensemble in de noordoosthoek verbouwde men tot feestzaal. Aan de zuidkant werd alles voorbij het Lambillottepad gesloopt om plaats te ruimen voor het Bijgaardepark. Maar dan nog bleef er een ensemble van zo’n 0,7 ha, met een massieve muur eromheen, over.

Bogdan & Van Broeck stelde in 2009 al voor om die muur te behouden en zelfs heel wat sheddaken te bewaren om de herinnering aan het verleden van de plek levend te houden. Aan de driehoekige zuidelijke punt van het terrein verdween zo wel de dakbedekking, maar bleven de spanten behouden. Op die manier ontstonden tuinkamers, die direct aansluiten op het Bijgaardepark. Een wandelen fietsweg dwars door het complex, langs een oude dwarsmuur, onderscheidt die tuinkamers van het terrein aan de noordzijde. Dat werd een locatie voor wonen binnen de oude fabrieksmuren.

Het bouwrijp maken van het terrein liep niet van een leien dakje. Over de noodzakelijke ontsluiting van een garage aan de kant van de Hubo moest bijvoorbeeld lang onderhandeld worden. Cruciaal bij de ontwikkeling was echter de beslissing van de stad om het terrein binnen de oude fabrieksmuren – een kleine 0,5 ha – op te vatten als een collectieve ruimte met bescheiden hoogbouw, bestemd voor cohousing. Kandidaten konden zich daarvoor vanaf 2016 aandienen.

Drie groepen haalden de buit binnen en zetten zich aan het werk. Ook dat moet een titanenwerk geweest zijn. De drie groepen moesten het onderling eens worden over de schikking van de verschillende woningen binnen elk complex, en over het aandeel en de aard van de collectieve ruimtes. Daardoor heeft elk blok ook een heel ander uitzicht, ondanks eenzelfde materiaalgebruik. De bewoners moesten het ook samen eens worden over de ruimte tussenin, over de aanpak van de muur rondom het geheel, en andere kwesties als een atelier en parkeerplaatsen. Bovendien moest ook het wijkgezondheidscentrum zijn plaats krijgen in het geheel.

Het concept van Bogdan & Van Broeck speelde daarbij een grote rol. Ze boden een basisopzet aan voor de drie woonblokken dat flexibel genoeg bleek om alle wensen op te nemen zonder aan samenhang te verliezen. Centraal in elk blok bevindt zich een ruime betontrap in openlucht, met daarnaast een lift. Vanaf die lift vertrekken brede wandelpaden naar de voordeuren van de individuele woningen. Toch zijn dit geen galerijflats, want er geven telkens maar een paar deuren op die uitwaaierende paden uit. De kans op privacyconflicten blijft zo miniem, maar je krijgt wel mooie ontmoetingsplekken.

[…]