Een stoel en twee paar klompen

Het komt zo zelden voor dat het absoluut te vermelden waard is: een nieuw folkloremuseum. Het Musée de Folklore, een realisatie van V+ en Projectiles in Moeskroen, kreeg al bijzonder veel aandacht voordat het er zelfs maar was. De ontwerpwedstijd werd grondig geanalyseerd in A+248, de werf volledig ontleed in een tentoonstelling en maar liefst twee publicaties. Bij de inhuldiging van het museum verschenen talloze artikels in de pers. Er is dus al heel wat inkt gevloeid over het proces voor en tijdens het bouwen. Maar wat nu het gebouw in gebruik is? 

Een stoel, drie nachtegalen, twee paar klompen… Het is een opsomming zoals de Franse dichter Jacques Prévert die destijds maakte. Een haast poëtische lijst van alledaagse dingen die niet noodzakelijk bij elkaar horen, maar die ons terugbrengen naar een verleden tijd. De inventaris van de collectie van het Folkloremuseum in Moeskroen, die meer dan 18.000 voorwerpen telt, vertoont veel gelijkenissen. Bij aanvang leek de architectuuropdracht wat ondankbaar: een museum voor het alledaagse voorwerp ontwerpen is net iets minder glamoureus dan voor Kunst met de grote K. We herinneren ons allemaal wel een schoolreisje naar een of ander volkskundemuseum, met nagebootste interieurs en kitscherige paspoppen. Dat is wat je nu juist niet wil als je zo’n museum vandaag moet ontwerpen. Het Brusselse bureau V+ ging alsnog de uitdaging aan, samen met de bevlogen directrice van het Folkloremuseum, Véronique Van de Voorde. Met de opening van het gebouw kwam geen einde aan hun gezamenlijke tocht, want het nieuwe museum betekende een keerpunt in zowel de praktijk van de architect als de conservator.

Om te begrijpen wat een volkskundemuseum is, moeten we terug naar het begin van de twintigste eeuw. Door de industrialisatie was de samenleving totaal veranderd en langzaam maar zeker verdween het aloude, alledaagse gebruiksvoorwerp. De wil om dit volkse patrimonium te bewaren, leidde tot het ontstaan van etnologische musea en ‘ecomusea’. Het concept werd in 1971 bedacht door de Franse museologen Georges Henri Rivière en Hugues de Varine: ‘Un écomusée, c’est une chose qu’un pouvoir et une population conçoivent, fabriquent et exploitent ensemble.’ [1] Dat is precies wat er in Moeskroen is gebeurd: de hele collectie bestaat uit schenkingen en getuigenissen van burgers. Rivière kon echter nooit het vooroordeel ontkrachten dat dit soort musea erfden uit het nationalisme van de jaren 30. Folklore kent sindsdien een pejoratieve bijklank omdat het teruggaat op de nostalgie van een toegewijd plattelandsleven. Interessant is wel dat Rivière dacht dat moderne architectuur dit probleem zou kunnen verhelpen. In de jaren 60 bouwde hij samen met de Franse architect Jean Dubuisson een gloednieuw museum voor volkskunde, opgetrokken uit glas en staal; het Musée des Arts et Traditions Populaires (ATP) in hartje Parijs.

Dit is opmerkelijk, want hoewel ook het museum in Moeskroen een hedendaags gebouw is, blijft dat volgens Véronique Van de Voorde toch eerder de grote uitzondering dan de regel. De meeste volksheemkundige collecties zijn ondergebracht in een bestaand gebouw, waardoor de neiging groot is om er oude interieurs te reconstrueren. Nog niet eens zo heel lang geleden deed men dat ook in Moeskroen. Maar daarin is dus nu een kentering gekomen. Het nieuwe Folkloremuseum toont aan dat dergelijke musea evolueren naar plekken die iets vertellen over de bredere samenleving. De tijd van verklede mannequins in slonzige kostuums is voorbij.

Door de oude, volkse gebruiksvoorwerpen onder te brengen in een spiksplinternieuw gebouw, zag de conservator de kans om het museum van alle oubolligheid te ontdoen. Van de Voorde is er rotsvast van overtuigd dat het hedendaagse kader waarin ze de historische voorwerpen onderzoekt, beheert en tentoonstelt, een niet te onderschatten drijfveer is om een actueel, wetenschappelijk discours te ontwikkelen over het vroegere doen en denken.

[…]

In samenwerking met