Een mijngebouw maakt school

Ooit achtte men ze geen blik waard, maar vandaag slaat de enorme maat en kwaliteit van de mijngebouwen van Beringen je met verstomming. Alleen al de berging van mijnwagonnetjes en de ruimte voor kleedkastjes voor de mijnwerkers vereiste een constructie van 21 bij 127 meter! In dat kolossale ‘berghok’ huist nu de vrije kleuteren basisschool Straf!. De renovatie van a2o en AAC diende met bewonderenswaardige eenvoud het pedagogische project ervan.

Even verbluffend als de maat van dit gebouw is de afwerking. De begane grond is een open plateau, overdekt met een massieve betonplaat, die op kloeke balken en kolommen steunt. Daarop verrijst een gemetseld volume, versierd met motieven in geglazuurde stenen. Grote raamopeningen en ‘torentjes’ op de hoeken en in het midden verlevendigen het beeld. Vooral die torentjes lijken enkel bedoeld als versiering. Zo’n architecturale frivoliteit én de wetenschap dat beton in 1907 bijzonder duur was, verraden hoe machtig en rijk mijnbouwfirma’s waren. Het bewijst echter ook hoe goed de mijndirectie besefte dat ze de werklui moest eren.

Sinds kort verhuisden twee kleuteren basisscholen uit Beringen en omgeving naar dit gebouw. Het ontwerp is van de hand van a2o en AAC, maar pas als je dicht bij het gebouw staat merk je iets van hun ingrepen. De reden is, in de eerste plaats, dat het gebouw als erfgoed beschermd is. Het Agentschap voor Onroerend Erfgoed volgt dus met argusogen elke ingreep. Maar even belangrijk is dat de ontwerpers zich door de intrinsieke kwaliteiten van het gebouw lieten leiden. Ze grepen er hier en daar punctueel op in, maar volgden in grote lijnen het stramien ervan.

Dat lag ook voor de hand. Er is immers een overmaat aan ruimte. De kleuterschool omvat elf klassen en een opvanglokaal; de basisschool telt er zestien. Samen met twee turnzalen, een polyvalente ruimte, een bib en wat lokalen voor administratie, onthaal en sanitair beslaat zo’n programma niet veel meer dan 2.000 m2, terwijl er op het gelijkvloers en op de eerste etage alleen al ruim 5.200 m2 beschikbaar waren. Dat zonder de extra etage in de torentjes in rekening te brengen.

Dat opende de weg voor ongekend pedagogisch comfort, besefte Killian Nekeman van a2o meteen. Toch waren er problemen te overwinnen. Het open plateau op de begane grond was maar 2,2 meter hoog onder de balken. Door de vloer plaatselijk te verlagen kregen elf klassen en een opvangruimte toch een vrije hoogte van ca. 2,7 meter. Die klassen zijn gegroepeerd in groepjes van drie, met centraal aan de tuinzijde telkens een collectieve buitenruimte. Ter plaatse daarvan is de vloer erboven weggenomen, zodat de kleuters er omhoog kunnen kijken naar de wereld van de basisschool, naar de toekomst dus.

Alle ruimte rondom de kleuterklassen bleef ongewijzigd behouden als overdekte speelruimte of, op de noordzijde, fietsberging. De oude treinsporen zijn er nog zichtbaar. De klasdeuren zijn dus buitendeuren. In het midden van die kleine klasgroepen verrijst, in de buitenlucht maar binnen het gebouwvolume, een vrijstaande betonnen trap met een imposante breedte van 8,5 meter. In het midden zijn de treden dubbelhoog, en vormen ze dus een kleine tribune. Door zijn breedte en zijn karakter van tribune heeft de trap een zowel imposant als uitnodigend karakter.

Die trap leidt naar de basisschool op de eerste etage. Die heeft de ongewone hoogte van 4,4 meter van vloer tot plafond, en nog steeds 3,9 meter onder de balken. Markant is echter vooral de enorme maat van de zigzaggende centrale gang tussen de klassen. Die grote ruimte is – als gevolg van de overmaat van het gebouw – wat restte na de constructie van de klassen. Ze draagt bij aan het pedagogisch project van de school. Die heet ‘Straf!’, een dubbelzinnig, wat uitdagend acroniem voor ‘Samen Toekomst Ruimte Anders Fier’.

Een lid van de raad van bestuur legt het uit: “Dit is een school van de 21ste eeuw. We brengen leerlingen hier niet samen op basis van leeftijd, maar op basis van wat ze kunnen, en honoreren dat ook. Kinderen van heel diverse leeftijden en afkomst werken hier samen, elk op hun eigen tempo en naar eigen vermogen.” De ruimte tussen de klassen laat dus toe te ontsnappen aan een rigide systeem van klassen en leeftijden. Projectwerk en alternatieve groepsvorming zijn hier een evidentie. Door de royale beglazing van de klaswanden en ramen aan noorden oostgevel is het ook een heel leuke ruimte.

Het siert de architecten dat ze zich in hun ontwerp erg terughoudend en bescheiden opstelden. De materialen zijn mooi, ecologisch verantwoord en goed gedetailleerd. Ze dienen dit bijzondere huwelijk tussen oude mijngebouwen en een nieuwe onderwijspraktijk met aandacht en liefde voor detail, maar zonder veel aandacht op zichzelf te trekken. Dat is ook wel weer bijzonder