Een levende taal

Nieuwsgierigheid is een kwalijke gewoonte die soms beloond wordt. Wie in Sint-Jans-Molenbeek als toevallige voorbijganger de met opzet opengemaakte portiek van het herenhuis aan het Hertogin van Brabantplein 29 durft binnen te lopen, betreedt een bijzonder en fantasierijk binnengebied. Het is een wereld op zichzelf, nauwgezet ontworpen door het Brusselse Notan Office.

Het begon allemaal met een particuliere ontwikkelaar en een vastgoedoperatie: een verlaten industrieterrein moest een wooncomplex worden. Het langgerekte perceel was dicht bebouwd, met aan de voorkant een mooi, ietwat vervallen neoklassiek herenhuis dat toegang verschaft tot een publiek plein. Aan de achterkant, in het huizenblok, twee vervallen loodsen die alleen een hopeloze romanticus nog had willen redden. Om het terrein bewoonbaar te maken en licht binnen te trekken, moesten de architecten elementen verwijderen. De grote loodsen werden zo goed als volledig gesloopt om plaats te maken voor een tuin met bomen, een soort hortus conclusus midden in het huizenblok, begrensd door het herenhuis, dat behouden en opgefrist werd. Voorts werden twee nieuwe woongebouwen opgetrokken langs de perceelgrens: een eerste gebouw met drie appartementen en een tweede met twee eengezinswoningen. Volgens een eenvoudig maar vernuftig plan werden de dienstruimtes van elke woning in een technische ‘strook’ langs de scheimuur geplaatst, zodat de bewoners vanuit de leefruimtes maximaal van de gemeenschappelijke tuin kunnen genieten.

De architecten kiezen ervoor om op het perceel verschillende tijdperken en typologieën samen te brengen. Dit zorgt voor een boeiende diversiteit in de stadsopbouw, die bovendien vlot leesbaar blijft door de twee verhaallijnen. Die van het gemeenschappelijke terrein, in dit geval de gedeelde tuin en aangrenzende werkplaatsen die voor alle bewoners toegankelijk zijn. En die van het private, die zinspeelt op de sterke identiteit voor elk van de drie gebouwen, zonder het verband te verbreken.

Want zodra je door de poort bent, krijg je de indruk van een collage. Vormen, kleuren en texturen worden naast elkaar gezet. Zaagtanddaken doen denken aan de industriële loods of verwijzen naar de archetypische gotische puntgevel. Een rond raam, een antiek stenen fronton, een gebogen betonnen trap zonder leuning. Amarantrood en groen. Glanzende tegels naast triviale vezelcementplaten. In een geslaagde collage ontstaat uit schijnbaar speelse combinaties een soort harmonie, gedreven door het zoeken naar esthetisch plezier. Op het knooppunt van meerdere tijdperken ook: de voorgevel van de oude loods die behouden werd, het uit oude betonplaat uitgehakte pad in de binnentuin, of de portiek die nu door middel van een stel trekstangen de nieuwbouw ondersteunt. Het zijn stuk voor stuk bijzondere elementen die een subtiele brug slaan tussen heden en verleden.

Binnen zien we hetzelfde spel van contrasten. De ruimte bestaat uit ruwe materialen en standaardelementen. De cementblokken zijn zichtbaar, de houtstructuur is gestapeld als meccano. Een drempel van tegels die een parketvloer afboordt, is geïnspireerd op een bestaand motief dat terugkomt in elke woning. Met kleine toetsen van rood en groen ontstaat een kleurencode over de drie gebouwen heen. Materialen, vormen en tinten vormen zo een lexicon waaruit de architecten putten om ze steeds anders te gebruiken. Zoals je een zin samenstelt. Het is een manier om ruimtes te creëren die tot een verscheidenheid aan situaties en perspectieven leidt. Elke plek heeft zijn eigen identiteit, maar past in het geheel. De nieuwe taal bestaat uit tekens, aanwijzingen en lijkt op een goed georganiseerde speurtocht. Net als je denkt dat je de Steen van Rosetta hebt ontcijferd, kom je iets tegen dat niet in het rijtje past. Een balk die omgekeerd draagt, een toilet met een duizelingwekkend uitzicht of een raam voor de kat herinnert ons eraan dat architectuur ook een dubbele bodem kan hebben.

(…)

Architect Notan Office
Website notan-office.com
Project name Duchesse
Location Sint-Jans-Molenbeek (Brussels)

Programme Housing: transformation of a house and industrial halls in an ensemble of 8 units
Procedure Direct commission
Client Private

Structural engineering Forme et structure
Building physics Certiris
Lead contractor DF Bâtiment
Completion June 2022

Total floor area 1,100 m2
Budget € 1,700,000 (excl. VAT and fees)
Product/Supplier Renson (ventilation), Isover (roof insulation), Velux (roof windows)