Een klein wonder

In Nerem, nabij Tongeren, is een klein wonder geschied. Een oude, imposante chocoladefabriek, waar later een tingieterij en een aluminiumbedrijf introkken, stond al tijden leeg. Niemand vond er een rendabele herbestemming voor. Tot a2o architecten het ei van Columbus bedacht. Hun project werd op alle vlakken een succes, ook al botsten de ontwerpers op de vele typische problemen bij herbestemming van industrieel erfgoed.

De chocoladefabriek, gebouwd kort na 1900, was een van de eerste betonskeletconstructies in België. Omdat de productie van chocolade een nauwkeurige temperatuurbeheersing vereist, waren de gemetste gevels bovendien opgebouwd uit drie bladen met twee spouwen. Daardoor presteert het gebouw nog steeds uitstekend op het vlak van isolatie. Het was op dat punt echt “een cadeau”, vinden ze bij a2o.

Zelfs de kwaliteit van het skelet viel mee. De betondekking van de wapening van de kolommen voldeed aan de huidige eisen van brandweerstand. Alleen de platen vereisten een extra brandwerende laag. Maar voorts liet het gebouw in technisch opzicht een opdeling in wooneenheden toe zonder exorbitante kosten of ingrijpende wijzigingen. Zo bleef de originele structuur overal zichtbaar. Alleen liet het skelet niet zomaar een opdeling in woningen toe. In een landelijke gemeente als Nerem hebben mensen geen boodschap aan appartementen. Ze willen een eigen voordeur en liefst ook een eigen buitenruimte. Welke ontsluiting dat zou toelaten, was een raadsel.

Het complex bestaat namelijk uit een langwerpig hoofdgebouw met links daarvan een toren met een imposante hoogte van tegen de 30 m en een hangar. Een half ingegraven kelder loopt onder het hoofdgebouw. Centraal pronkt een vooruitspringend deel met een opvallende inkompartij in art-nouveaustijl. Aan weerszijden daarvan bevinden zich vier traveeën met twee dubbelhoge etages. De zijvleugels van het hoofdgebouw daarentegen zijn op de begane grond ook 5,5 m hoog, maar de daketage haalt maar net de vereiste hoogte voor een woning.

Het lag zo voor de hand om de begane grond van het hoofdgebouw te verdelen in ‘maisonnettes’ met een eigen voordeur. De kelder was geknipt als garage. Maar zo’n schema dwarsboomde de ontsluiting van de etages. Het ei van Columbus was om die te organiseren via een pad over het dak. Langs dat pad biedt een dakuitbouw met trap toegang tot de woningen onderin. Zo dringt er ook licht binnen in het midden van de woningen. Dakterrassen aan de zuidkant maken het plaatje compleet.

De toren links stelde de architecten voor een ander probleem: elk plateau was groot en hoog genoeg voor een ruime loft. De hoogste etage bevond zich echter boven de 25 m. Als daar een woning kwam, moest het hele complex voldoen aan de brandveiligheidsnormen voor hoogbouw. Dat probleem counterden de ontwerpers dan weer met een extra vloer op een lager niveau, terwijl de hoogste vloer verdween. De moeilijk te verbouwen hangars links van het complex, ten slotte, werden intact gelaten: ze doen dienst als gemeenschappelijke, overdekte ruimte.

[…]