Ankerpunten en olifantenpaadjes

Van Belle & Medina Architects en Vogt Landscape Architects kwamen als winnaars uit de Open Oproep voor het Droogdokkenpark in Antwerpen. De eerste fase van het park, de Belvédère, werd al in gebruik genomen. Bart Tritsmans maakte met Kurt Van Belle een wandeling door de omgeving. In de overgangszone tussen de Scheldeoever, de stad en de haven ontwierp Van Belle & Medina ook de tractiestations voor De Lijn, die genomineerd werden voor de Mies van der Rohe Awards 2022.

Boeken

Onze wandeling vertrekt in het kantoor van Van Belle & Medina, op een boogscheut van de Antwerpse Academie, waar Kurt Van Belle zijn opleiding tot architect volgde. Paul Neefs leerde er hem de architectuur van Hans Scharoun en Mies van der Rohe kennen, en Christian Kieckens was zijn mentor tijdens de laatste jaren van zijn opleiding. Beide docenten gaven hem hun passie voor boeken door. Boeken vormen voor Van Belle een bron van kennis, maar ook een gedeeld referentiekader en een gezamenlijk vocabularium om met zijn medewerkers over architectuur te praten. “In onze projecten speelt het maken van een ontwerpboek een belangrijke rol”, geeft Van Belle aan. “Zo verplichten we onszelf om na te denken over welk verhaal we willen brengen. Het narratief stuurt soms het ontwerp bij.”

Ook bij Vogt Landscape Architects is het narratief onlosmakelijk verbonden met het ontwerp. Bij Vogt reflecteert men regelmatig over het landschap door het maken van tentoonstellingen en publicaties. Enkele jaren geleden viel mijn oog bij boekhandel Architectura en Natura op Landscape as a Cabinet of Curiosities. Het boek is gehuld in een groene, linnen kaft met hoogtelijnen in diepdruk, en het past net in een jaszak. De inhoud: een bundeling van wandelinterviews met Günther Vogt. De locaties waar de interviews plaatsvinden (Davos en Zürich) lijken op het eerste gezicht erg te verschillen van het stedelijke Droogdokkenpark. Toch zijn er gelijkenissen in de benadering van beide omgevingen. Niet het spectaculaire van de Alpen staat centraal, maar de band met de stedelijke ruimte, de begroeiing, de gelaagdheid, de topografie en de mentale betekenis van de omgeving. Günther Vogt noemt zichzelf een collectioneur: hij verzamelt en combineert verschillende elementen tot een leesbaar landschap.

Tussen stad en haven

We steken de dokken aan het MAS over en lopen langs de historische havenkranen op de Rijnkaai. De structuur van het stedelijke landschap verandert: de schaal van de omgeving groeit, de geborgenheid van de oude binnenstad maakt plaats voor uitgestrekte gekasseide open ruimtes met meerpalen, hangars, sluizen en haveninfrastructuur. Op de grens tussen de stad en de haven ontwierpen Van Belle & Medina en Vogt een nieuw stedelijk park, volledig omsloten door water, als onderdeel van het masterplan voor de Kaaien. “In de samenwerking zijn we gestart met het verzamelen van de karakteristieke elementen van de omgeving en hebben we de verschillende ideeën samengebracht in een ontwerpboek”, zegt Van Belle. Zo werden de ideeën voor de verschillende zones ontwikkeld: een getijdenpark, een belvédère, een landschapspark, een evenementenplek en een minerale zone waar het erfgoed van de droogdokken centraal staat. “In het ontwerp is nog nauwelijks te zien welke elementen van welke ontwerper komen.”

De zeshoekige belvédère, die een uitzicht biedt op de Schelde, de oude stad en de haven, is het eerste gerealiseerde deel van het Droogdokkenpark. Aan de stadszijde kondigt het park zich aan met een langgerekte trappenpartij die als een tribune op een plein uitkijkt. De woontorens van het Eilandje, de gebouwen van de Red Star Line en het Sasdok vormen de achtergrond. Wanneer we boven aan de trappen komen, waait een strakke wind ons vanuit de Scheldebocht in het gezicht. Een verharde promenade loopt langs de buitenkant van de zeshoek en doet aan de zijde van de Schelde dienst als verhoogde waterkering. De binnenkant bestaat uit een grasveld, waar de bestaande bomen behouden bleven, met een verhard plein, omzoomd door een tweede, hoger gelegen wandelpad uit schelpengruis en een dubbele rij nieuw aangeplante lindes.

Vanop de Belvédère wandelen we op de dijk van de Schelde in de richting van de Zeemansschool. “Het ontwerp voor het Droogdokkenpark werd niet vanuit een bovenaanzicht gemaakt, maar vanuit de snedes”, wijst van Belle aan. “De ruimtelijke beleving van het park wordt door de topografie gestuurd.” De oever van de Schelde wordt hier een getijdenlandschap. Het centrale gedeelte wordt een park dat aan een Engels landschapspark refereert. Een groene vinger strekt zich uit van de Schelde tot aan het Kattendijkdok en in het noorden wordt een nursery farm gecreëerd met moestuinen voor de stadsbewoners. De ontwerpers maakten ook een beeldkwaliteitsplan voor de minerale zijde aan het Kattendijkdok, terwijl een evenementenzone de overgang maakt tussen de minerale zone en het park. Van Belle geeft aan dat een landschap ontwikkelen volgens hem complexer is dan een gebouw ontwerpen. “Het proces is langzamer, je hebt minder controle over het eindresultaat en je bent veel meer afhankelijk van het toeval; maar daar houden we wel van.”

[…]