Verdraaid goed gevonden

Loodsen, fabriekshallen, werkplaatsen: aan industriële gebouwen komt zelden architectuur te pas. Meestal poot men dit soort gebouwen zo rendabel mogelijk neer, met sterk ‘geoptimaliseerde’, om niet te zeggen goedkope standaardelementen. Het architectenbureau GAFPA uit Gent ontwierp daarentegen op haast ambachtelijke wijze een werkatelier met kantoorruimtes voor een bedrijf dat geprefabriceerde houtpanelen vervaardigt. Het project overstijgt de logica’s van pure rendabiliteit. Voor de draagstructuur, precies daar waar in industriële gebouwen doorgaans alleen generische standaardelementen voor worden toegepast, koos GAFPA voor iets anders.

Een bestelwagen komt aangereden langs de voorgevel van het gebouw, gaat onder een enorm houten spant door en bereikt zo de binnenplaats waar hij achterwaarts de werkplaats inrijdt. De structuur van betonnen kolommen en houten liggers, die het dak van stalen golfplaten draagt, ritmeert hier de hoge ruimte. Alles lijkt rechttoe, rechtaan. Op rekken tegen de buitengevel liggen houten platen gestapeld, in alle maten en soorten. Een paar ijverige kerels is druk in de weer met zaagmachines, schuurmachines en spijkerpistolen. Het zonlicht valt binnen door het lange raam dat zich uitstrekt over de volledige langsgevel. De poort gaat open, de bestelwagen wordt ingeladen.

De rationele opbouw van de dakstructuur verraadt dat ook hier kostenbesparend te werk moest worden gegaan – een aanpak die we vaak zien bij dit soort gebouwen. Betonnen kolommen dragen gelamelleerde liggers die de ruimte in één keer overspannen. Aan de achterkant van het gebouw zijn tussen de kolommen betonplaten bevestigd. De rails van een rolbrug rusten op de betonnen kraagstenen van de kolommen. Er ontstaat een ritme door de herhaling van elf identieke traveeën die het bouwvolume in drie delen: een werkplaats, een gedeeltelijk overdekte buitenruimte en kantoren en dienstruimten in de voorste travee. Ook al mag het perceel volgens de stedenbouwkundige voorschriften worden volgebouwd, toch kiezen de architecten ervoor om afstand te houden van de perceelgrens en geven ze de voorkeur aan een kleiner volume dan eigenlijk toegelaten is. De draagstructuur en de inplanting van het gebouw zijn bepalend voor de architecturale kwaliteit van dit project, zo ook de circulatie in lengterichting, de binnenplaats die toegang biedt tot zowel kantoren als werkplaats, de genereuze, hoge raampartij en de bijzondere afwerking van de lange hoofdgevel.

Die voorgevel, aan de kant van het vrije stuk perceel, bestaat uit houten panelen en boven de raampartij zweeft een luifel die wordt gestut door ranke profielen. De houten gevel stopt bij de patio waar een grote vakwerkligger het dak ondersteunt en deze centrale buitenruimte tot haar recht laat komen. De geprefabriceerde panelen van deze gevel werden gemaakt door het houtbedrijf dat in het pand is gevestigd en dat gespecialiseerd is in geprefabriceerd hout voor de bouw. Een levensgroot visitekaartje. De keuze voor hout in combinatie met beton is dan ook geen toeval en is opvallend in een omgeving waar alleen beton primeert.

Voorts is het gebouw eenvoudig afgewerkt. De ‘doos’ heeft drie betonnen gevels en ligt langs één kant op de perceelgrens. Door de geldende architectuurtaal te volgen, integreert het gebouw zich in het industriële landschap van de kmo-zone in ontwikkeling. Maar niet altijd… Het gebouw trekt zich niet alleen terug van de perceelgrens. De architecten namen ook andere gedurfde ontwerpbeslissingen, zoals de specifieke toepassing van de gelamelleerde liggers. Het zijn standaardbalken met twee hellende kanten die omgekeerd werden geplaatst en die een licht hellend dak dragen dat uitloopt in een luifel waaronder het geleverde bouwmateriaal beschutting vindt. Het architecturale gebaar van het aflopende dak geeft op een eenvoudige manier een richting aan het gebouw.

Misschien gaat het wel hierom. Zowel de draagstructuur als de materialen waarmee het gebouw verder is opgebouwd, zijn onafhankelijke delen van het geheel. Het is pas wanneer de verschillende delen samenkomen dat blijkt dat ze lichtjes afwijken van het gangbare; het zijn als het ware variaties op wat standaard is. Zoals het hellende dak in plaats van een plat dak, en de houten gevel in plaats van een die is opgetrokken uit standaard betonplaten. De constructie is niet louter functioneel, zoals dat haast altijd het geval is bij industriële gebouwen. Door het ritme van kolommen en de herhaling van traveeën, ontstaat een zekere ambiguïteit tussen de verschillende ruimtes van het gebouw, die overigens goed uitgedacht zijn voor hun specifieke functie. Of het nu de kantoorruimte, de werkplaats of de binnenplaats is, de architectuur ervan is evenwaardig en veelzijdig in gebruik. Doorzichten linken bovendien de ene ruimte aan de andere. De werkplaats kan een showroom worden, de kantoren kijken uit op de refter en de douches, en op de patio wordt al eens van een aperitiefje genoten. Grenzen vervagen.

Loodsen en opslagplaatsen in een troosteloos industrieel landschap zijn doorgaans hermetisch afgesloten plastic dozen of met valse symboliek opgesmukte hangars. Maar voor dit Gentse houtbedrijf trok GAFPA een ander register open: op een gewiekste manier brachten de architecten geprefabriceerde elementen samen, en verdraaiden die af en toe, wat tot een architecturale vorm leidde.